Réginald Garrigou-Lagrange  (imię chrzestne: Marie Aubin Gontran) urodził się 21 lutego 1877 r. w Auch, w południowo-zachodniej Francji. W wieku dwudziestu lat zrezygnował ze studiów medycznych w Bordeaux i wstąpił do Zakonu Kaznodziejskiego w Amiens, gdzie w 1900 r. złożył śluby zakonne, a dwa lata później przyjął święcenia kapłańskie. Studiował filozofię i teologię w Flavigny-sur-Ozerain i na paryskiej Sorbonie, a od 1909 r. przez pół wieku wykładał metafizykę i apologetykę w Angelicum w Rzymie, gdzie w 1917 r. założył sekcję ascetyki i mistyki, z której zrodził się później Instytut Zagadnień Życia Wewnętrznego. Był precyzyjnym i uważnym komentatorem oraz interpretatorem pism św. Tomasza z Akwinu i św. Jana od Krzyża. Zmarł 15 lutego 1964 r. w Rzymie.

***

Jak zgodnie wskazują znawcy dorobku Garrigou-Lagrange’a, był on czołowym neotomistą XX w., który – wcielając w życie wskazania papieża Leona XIII zawarte w encyklice Æterni Patris (1879) – wnikliwie komentował myśl teologiczną św. Tomasza z Akwinu, zwłaszcza z zakresu metafizyki i teorii poznania, a „stojąc na stanowisku realizmu poznawczego, bronił możliwości poznania bytu m.in. poprzez zmysł wspólny i abstrakcję intelektualną”[1]. Jego podręcznik do teologii fundamentalnej (Theologia fundamentalis secundum Sancti Thomae doctrinam. Pars apologetica. De revelatione per Ecclesiam catholicam proposita), który był podstawą nauczania w wielu ośrodkach akademickich i seminariach duchownych, stanowił syntezę myśli tomistycznej. Z prób systematycznego przedstawienia dorobku Akwinaty Garrigou-Lagrange nie zrezygnował do końca swego życia, czego dowodem jest jego La Synthèse thomiste (1951).

Caravaggio, „Narcyz”

Inspiracje św. Tomaszem wyraźne są również w dwutomowym dziele Garrigou-Lagrange’a poświęconym życiu wewnętrznemu człowieka: Les Trois âges de la vie intérieure, prélude de celle du ciel (1938-1939). W definiowaniu „życia wewnętrznego” Garigou-Lagrange wychodzi od doświadczenia człowieka, który w samotności obcuje ze swymi myślami, i przytacza inspirowany Summą teologii przykład egoisty, który „zaczyna nienawidzić siebie dlatego, że zanadto siebie miłował” [2]. „Obcowanie wewnętrzne egoisty z samym sobą – konkluduje – prowadzi (…) do śmierci, więc nie jest życiem wewnętrznym”[3]. Istotą życia wewnętrznego jest zwrócenie się duszy ku Bogu – źródłu życia. „Życie wewnętrzne – podkreśla Garrigou-Lagrange – jest właśnie wzniesieniem i przekształceniem obcowania wewnętrznego każdego człowieka z samym sobą, gdy zmierza ono do tego, aby stać się obcowaniem z Bogiem”[4]. Nieco dalej definiuje „życie wewnętrzne” w odniesieniu do Boga jako celu ostatecznego: „Jest to życie nadprzyrodzone, które przez prawdziwego ducha wyrzeczenia i modlitwy sprawia, że dążymy do zjednoczenia z Bogiem, oraz prowadzi nas do Niego”[5].

Garrigou-Lagrange używa słów Akwinaty, by zdefiniować cnoty teologiczne[6] i moralne, dary Ducha Świętego, Boże poruszenia ludzkiej woli i umysłu, a także uczucia i wewnętrzne dyspozycje oraz wiele innych pojęć, jakimi posługuje się w swojej rozprawie. Co więcej, zdarza się, że na wzór Summy teologii przytacza argumenty, z którymi chce polemizować, a w swoistym sed contra powołuje się właśnie na św. Tomasza.

Drugim doktorem Kościoła, którego myśl legła u podstaw Trzech okresów życia wewnętrznego, jest św. Jan od Krzyża. Jego podział na trzy etapy życia duchowego stworzył ramy dla rozważań Garrigou-Lagrange’a, który wyróżnia „drogę oczyszczenia duszy początkujących”, „drogę oświecenia postępujących” i „drogę zjednoczenia doskonałych”. Każdy z tych okresów cechują właściwe mu środku zbliżania się do Boga – źródła życia wewnętrznego. W pierwszym okresie będzie to porządkowanie uczuć i oczyszczanie czynne zmysłów, w drugim – bierne oczyszczanie zmysłów, kiedy – słowami św. Jana od Krzyża – „Bóg prowadzi (…) duszę (przez noc zmysłów) karmiąc ją i wzmacniając bez jej czynnych rozmyślań”[7]. Do trzeciego okresu prowadzi z kolei bierne oczyszczenie ducha, gdy – ponownie słowami św. Jana od Krzyża – Bóg „pozostawia umysł w ciemności, wolę w oschłości, pamięć w próżni, a wszystkie skłonności duszy w największej udręce, goryczy i ucisku”[8]. Owa ciemność to w istocie przejaw wlanego światła, które oczyszcza człowieka i przygotowuje go na wizję uszczęśliwiającą w niebie (dlatego też w tytule oryginalnym owe trzy okresy nazwane są wstępem życia w niebie).

Połączenie myśli św. Tomasza z Akwinu i św. Jana od Krzyża owocuje w Trzech okresach… głębokim studium rozwoju życia wewnętrznego człowieka, w którym asceza i mistyka, choć odróżniane od siebie[9], nie są sobie przeciwstawiane, ale połączone w celu zbliżenia człowieka do Boga. Takie ujęcie pozwala na pogłębienie rozumienia prawideł życia duszy, co wyrażone jest na przykład w inspirowanym myślą św. Tomasza prawie wzrostu życia łaski („Tak jak ciała przyciągają się w stosunku prostym do masy, a odwrotnym do kwadratu odległości, to znaczy tym silniej się przyciągają, im bardziej się zbliżają, tak samo dusze są przyciągane przez Boga tym silniej, im bardziej się do Niego zbliżają”[10]) lub w analizie ciemności prześwietlonej w trzecim okresie życia duchowego[11].

***

Najważniejsze prace:

• Dieu, son existence et sa nature, solution thomiste des antinomies agnostiques. [1re partie. L’Existence de Dieu.] 11e édition, augmentée d’appendices sur la Motion divine et sur le Fondement de la distinction de puissance et acte selon St Thomas, Paris, Beauchesne 1950.
• Les Trois Conversions et les Trois Voies, Les Éditions du Cerf 1933; wyd. polskie: Trzy nawrócenia. Przełamać duchowy kryzys (Kraków: Wydawnictwo AA 2012).
• Le Sens commun, la philosophie de l’être et les formules dogmatiques, suivi d’une étude sur la valeur de la critique moderniste des preuves thomistes de l’existence de Dieu, Paris, G. Beauchesne 1909
  (dostęp online: https://archive.org/details/lesenscommunlaph00garr).
• Perfection chrétienne et contemplation, selon saint Thomas d’Aquin et saint Jean de la Croix, Ligugé, Saint-Maximin (Var), Édition de la vie spirituelle 1923.
• La Synthèse thomiste, Paris, Desclée de Brouwer , 1951.
• Traité de théologie ascétique et mystique. Les Trois âges de la vie intérieure, prélude de celle du ciel, Tome I^er, Les Éditions du Cerf 1938; wyd. polskie: Trzy okresy życia wewnętrznego wstępem do życia w niebie, t. 1 (tłum. Teresa Landy, Poznań: Pallotinum 1960).
• Traité de théologie ascétique et mystique. Les Trois âges de la vie intérieure, prélude de celle du ciel, Tome II, Les Éditions du Cerf 1939; wyd. polskie: Trzy okresy życia wewnętrznego wstępem do życia w niebie, t. 2 (tłum. Teresa Landy, Poznań: Pallotinum 1962)[12]

Katarzyna Sonnenberg