W XVII w. dzieje zasady Extra Ecclesiam…, na które taki wpływ miały wcześniej wielkie odkrycia geograficzne, zyskały nową odsłonę. W reakcji na odwołujące się do doświadczeń misyjnych głosy mówiące o powszechności łaski i możliwości zbawienia niechrześcijan pojawiły się również bardziej rygorystyczne sformułowania, negujące dostępność łaski poza Kościołem. Przykładem tego jest nurt religijny zwany jansenizmem. Jego nazwa wywodzi się od postaci Korneliusza Jansena (1585-1638) – Janseniusza – biskupa Ypres i teologa, którego dzieło Augustinus, poświęcone studiom nad pelagianizmem i semipelagianizmem, a także nad znaczeniem łaski i predestynacji, opublikowane zostało dwa lata po jego śmierci. Myśl Janseniusza kształtowała się – jak wskazuje tytuł dzieła – pod wpływem św. Augustyna, a także w opozycji do herezji pelagiańskich, według których natura ludzka dzięki wolnej woli zdolna jest sama zwalczyć grzech.

Tezy Janseniusza, które popierał jego przyjaciel Duvergier de Hauranne (1581-1643), opat Saint-Cyran, odwoływały się pośrednio do toczących się na przełomie XVI i XVII w. dyskusji o relacji między wolną wolą człowieka a łaską Bożą (spór Luisa de Moliny z Domingo Báñezem). W kwestii Extra Ecclesiam… Janseniusz wypowiadał się przeciwko (coraz częstszym w kontekście odkryć geograficznych i misji) twierdzeniom, że zbawienie poza Kościołem jest możliwe, a także przeciw nauczaniu św. Tomasza z Akwinu o Bożej woli powszechnego zbawienia, podkreślając, że łaska i zbawienie dostępne są jedynie wierzącym w Chrystusa. Tym samym wykluczał niewiernych z udziału w łasce i uznawał, że Chrystus umarł tylko dla predestynowanych do zbawienia. Jego tezy zyskały znaczną popularność w XVII i XVIII w. w Belgii i Francji. Po śmierci de Hauranne’a głównymi zwolennikami jansenizmu byli Antoine Arnauld (1612-1694) i Pasquier Quesnel (1634-1719), a sympatyzował z nimi także Blaise Pascal (1623-1662).

Augustinus Janseniusza z chwilą publikacji wzbudził jednak również sprzeciw wielu teologów. Już w 1642 r. Issac Habert wygłosił w katedrze Notre-Dame trzy kazania podkreślające powszechność i obfitość łaski prowadzącej do zbawienia. W tym samym roku w bulli In eminenti papież Urban VIII skrytykował jansenizm, a 11 lat później Innocenty X uszczegółowił zarzuty stawiane Janseniuszowi, potępiając 5 jego tez, z których ostatnia uznawała twierdzenie, że Chrystus umarł za wszystkich ludzi, za semipelagiańskie. W 1690 r. papież Aleksander VIII pozwolił na potępienie aż 31 tez jansenistycznych, w tym stwierdzeń: o tym, że ofiara Chrystusa została złożona jedynie za wiernych, że Chrystus i Jego łaska nie mają wpływu na pogan, żydów i heretyków, a także o tym, że każde działanie niewiernego jest grzeszne. Liczba jansenistycznych stwierdzeń potępionych w 1713 r. w wydanej przez Klemensa XI konstytucji Unigenitus rozrosła się do 101, co świadczy, z jednej strony, o niewątpliwej popularności jansenizmu w tamtych czasach, a z drugiej o konsekwencji Magisterium w potępianiu postawy wykluczającej dostępność łaski Chrystusa dla niewierzących.

Jansenizm podjął próbę radykalizacji stanowiska Soboru Florenckiego, twierdząc, że nie tylko zbawienie, ale i łaska nie są dostępne poza Kościołem. Próba ta spotkała się ze zdecydowanym potępieniem ze strony Kościoła, co dowodzi jego konsekwentnej wierności nauczaniu o Bożej woli powszechnego zbawienia, a także żywotności zasady Extra Ecclesiam…, na którą polemika z jansenistami rzuciła nowe światło.

Katarzyna Sonnenberg

 

 

---

Powrót

Jedna odpowiedź do “11. Jansenizm a zasada „Extra Ecclesiam…””

1. kryst pisze:

   26 lipca 2017 o 13:29

   Bardzo dziękuję za wyjaśnienie zagadnienia skutecznie

   Zaloguj się, aby odpowiedzieć