Deklaracja Dominus Iesus wydana została w 2000 r. przez Kongregację Nauki Wiary. Powstała, aby powtórzyć i podkreślić, że Jezus Chrystus jest Jedynym, w którym jest zbawienie, a jednocześnie przypomnieć, że zbawienie to jest powszechne dla całej ludzkości. Ze względu na misyjne zadanie Kościoła, temat ten ściśle wiąże się z formułą extra Ecclesiam…, a także z dialogiem wewnątrz chrześcijaństwa oraz międzyreligijnym.

We wstępie Deklaracji przestrzega się przed nadawaniem nadmiernego znaczenia przyjmowaniu bogactw duchowych poza chrześcijaństwem. Tekst mówi zatem o tym, że objawienie Jezusa Chrystusa jest pełne i pomimo to, że w innych religiach można znaleźć elementy prawdy, to nie jest uzasadnione twierdzenie, że różne systemy wierzeń nawzajem się uzupełniają. Przestrzega również przed przekonaniem, że pluralizm religijny jest stanem właściwym de iure, a nie jedynie aktualnie istniejącym. W Deklaracji przypomniane jest również, jak wielkim darem są księgi Starego i Nowego Testamentu, które – natchnione przez Ducha Świętego – „w sposób pewny, wiernie i bez błędu uczą nas prawdy”. Bóg jest bowiem dla człowieka dostępny na różne sposoby, inne drogi mogą jednak być niewystarczające i zawierać błędy.

W Deklaracji Dominus Iesus mowa jest „o jedyności i powszechności zbawczej Jezusa Chrystusa i Kościoła”. Punktem wyjściowym całości rozważań jest fakt, że Chrystus to jedyny pośrednik zbawienia. Nie ma innego, w którym można by być zbawionym. Zarazem, Bóg chce zbawić wszystkich ludzi, stąd: „zbawcze działanie, jakie Jezus Chrystus prowadzi ze swoim Duchem i przez Niego, rozciąga się na całą ludzkość ponad widzialnymi granicami Kościoła”, zaś „[tajemnica paschalna], w której Chrystus […] obdarza nadzieją zmartwychwstania […] dotyczy nie tylko wiernych chrześcijan, ale także wszystkich ludzi dobrej woli, w których sercu działa w sposób niewidzialny łaska”. Ostatecznie więc, jak stwierdza się w Deklaracji, ponieważ wszyscy są powołani do świętości, to z pewnością Duch Święty pozwala każdemu uczestniczyć w zmartwychwstaniu Jezusa.

Jednak Kościół bynajmniej nie wycofuje się w tym dokumencie z wcześniej zajmowanego stanowiska, a nawet stanowczo potwierdza, że Kościół jest konieczny do zbawienia. Jest tak, ponieważ jest jedno dzieło odkupienia ?–zbawcza Męka Chrystusa; i tak samo jeden jest Kościół, który On założył i w którym niezmiennie działa dla zbawienia wszystkich. W Deklaracji podkreślone jest, że nie można przeciwstawiać sobie kwestii powszechnej woli zbawczej Boga i konieczności Kościoła do zbawienia. Każdy bowiem, kto formalnie nie należy do Kościoła ma możliwość zbawienia przez łaskę Chrystusa, jednak łaska ta jest jednocześnie związana z Kościołem, ponieważ zaistniał on „wedle planu Ojca z posłania Syna i z posłania Ducha Świętego”. Jest to Kościół, który Chrystus będąc na ziemi powierzył Apostołom. Ten Kościół Chrystusowy ma historyczną ciągłość z Kościołem katolickim, trwa w nim i istnieje w nim w pełni. „Liczne pierwiastki uświęcenia i prawdy znajdują się poza jego organizmem”, jednak „ich moc pochodzi z samej pełni łaski i prawdy, powierzonej Kościołowi katolickiemu”. Należy jednocześnie pamiętać, że Kościół nie stanowi celu, ale jest elementem obecnym w ziemskiej rzeczywistości, który wskazuje na i stanowi zalążek Królestwa Bożego.

W dalszej części Deklaracji doprecyzowana jest sytuacja chrześcijan niekatolików. Wyróżnia się spośród nich dwie grupy: Kościoły w których zachowana jest sukcesja apostolska oraz w pełni ważna Eucharystia, nie uznające jednak nauki o prymacie biskupa Rzymu, oraz „wspólnoty kościelne”, gdzie choć brak jest sukcesji i pełnej Eucharystii, to jest chrzest, który wszczepia w Chrystusa. W pierwszej grupie działa i jest obecny sam Kościół Chrystusowy, choć nie w pełni. Druga grupa natomiast jest w pewnej wspólnocie z Kościołem ze względu na sam chrzest. Autorzy Deklaracji przestrzegają przed postrzeganiem Kościoła Chrystusowego jako zbioru wspólnot. Jest on jednością, której elementy istnieją w Kościele katolickim „łącznie i w całej pełni” oraz w innych wspólnotach „bez takiej pełni”. Wszystkie wspólnoty, o których mowa, mają odpowiednie znaczenie, ponieważ działa w nich ten Kościół. Zadaniem współczesnej teologii ma być dążenie do zrozumienia charakteru pośrednictwa różnych wspólnot w przekazywaniu łask płynących z jedynego pośrednictwa Chrystusa.

W Deklaracji poruszony został również temat innych religii. Zostało już powiedziane, że dla niechrześcijan zbawienie również jest dostępne, natomiast ważne jest – jak podkreśla się w Deklaracji – by pamiętać, że dzieje się to mocą łaski pochodzącej od Chrystusa. Pragnąc odnieść się do sposobu w jaki ta łaska działa poza Kościołem katolickim, innymi Kościołami oraz wspólnotami kościelnymi, tekst ogranicza się do powtórzenia nauki Soboru Watykańskiego II, że dzieje się to „wiadomymi tylko [Bogu] drogami”. Podkreślone jest w nim natomiast, że nie można traktować Kościoła katolickiego, jako jednej spośród wielu równowartościowych dróg, wliczając w to inne religie. Owszem, inne religie zawierać mogą elementy, które zbliżają do Boga jedynego, jednak jednocześnie mogą być one miejscem zetknięcia się z wierzeniami czy obrzędami, które od Boga oddalają. W odniesieniu do niechrześcijan zadaniem stojącym przed teologami jest badanie „czy i w jaki sposób […] pozytywne elementy innych religii mieszczą się w Bożym planie zbawczym”.

Podsumowując to, co w Deklaracji Dominus Iesus odnosi się do zasady extra ecclesiam…, można powiedzieć:

Bóg chce zbawienia wszystkich. Jest tylko jeden Pośrednik, dzięki któremu zbawienie to jest możliwe – Jezus Chrystus. On też ustanowił Kościół Chrystusowy, który w Nim samym stanowi jedyne pośrednictwo zbawczej łaski. Kościół ten jest w pełni obecny w Kościele katolickim, w sposób niepełny zaś w innych Kościołach i wspólnotach chrześcijańskich. Zbawienie niechrześcijan jest możliwe również na mocy łaski, której pośrednikiem jest Kościół, lecz jedynie Bóg wie, w jaki sposób tę łaskę otrzymują, gdyż inne od chrześcijaństwa religie mogą zawierać elementy prawdziwe, zbliżające do Boga, ale  również takie, które utrudniają osiągnięcie zbawienia. Mając to na względzie dzisiejsza teologia powinna sobie stawiać za zadanie rozpoznanie, czy i które elementy obecne w Kościołach niekatolickich, a także innych religiach są częścią Bożego planu zbawienia wszystkich ludzi.

Monika Buszko

 

 

---

Powrót