Andrea di Bonaiuto, „Droga do zbawienia”

Święty Ignacy Antiocheński bywa wymieniany w opracowaniach jako pierwszy z Ojców Kościoła, u którego możemy znaleźć zalążki zasady Extra Ecclesiam salus non est. Myśl Ignacego o Kościele i zbawieniu jest jednak wyrażona w innej formie i pada w innym kontekście niż u Orygenesa i Cypriana z Kartaginy, którzy tę zasadę sformułowali wprost. Czytając listy Ignacego trzeba bowiem pamiętać, że nie mają one charakteru traktatów. Są to pisma bardzo osobiste, w których wieziony na śmierć biskup chce wyrazić swoją mistyczną miłość do Boga i troskę o braci z Azji Mniejszej¹. Teologia Ignacego będzie się wyrażała raczej w pouczeniach i napomnieniach, niż w stawianiu konkretnych pytań o zbawienie i systematycznym odpowiadaniu na nie.

Głównym tematem listów św. Ignacego jest jedność. Prawzorem jedności jest jedyny Bóg. Ten Bóg w osobie Syna, który jest jedno z Ojcem, stał się człowiekiem, dzięki czemu w Nim jednym możemy osiągnąć zbawienie. Do Efezjan Ignacy pisze:

„Jeden jest Lekarz,
cielesny i zarazem duchowy,
zrodzony i niezrodzony,
przychodzący w ciele Bóg,
w śmierci życie prawdziwe,
zrodzony z Maryi i zrodzony z Boga,
najpierw podległy cierpieniu
a teraz już mu nie podlegający,
Jezus Chrystus, Pan.” (VII, 2)

Dzięki jedności Syna z Ojcem, ci którzy są z Nim zjednoczeni, mają dostęp do Ojca. Zjednoczenie z Chrystusem pociąga za sobą zjednoczenie w Kościele, pod przewodnictwem biskupów, prezbiterów i diakonów. Taką zachętę kieruje Ignacy do Magnezjan:

„Wszyscy więc biegnijcie, by zjednoczyć się jakby w jedną świątynię Boga, jakby wokół jednego ołtarza, w jednym Jezusie Chrystusie, który wyszedł od Ojca jedynego, który był w nim jedyny i do Jedynego powrócił.” (VII, 2)

Mając na uwadze tak wielką wagę jedności Kościoła, biskup antiocheński będzie kierował wiele zachęt do zachowania tej jedności. Ostrzega również czym grozi jej rozpad:

„Jeśli ja w krótkim czasie nawiązałem taką zażyłość z waszym biskupem (…), o ileż większe jest wasze szczęście, że jesteście z nim tak głęboko zjednoczeni, jak Kościół z Jezusem Chrystusem, a Jezus Chrystus z Ojcem, aby wszystko stanowiło harmonię w jedności. Niechaj nikt nie błądzi: ten kto nie jest wewnątrz sanktuarium², sam pozbawia się chleba Bożego.” (List do Kościoła w Efezie V)

„Kto jest wewnątrz sanktuarium, ten jest czysty, kto zaś jest zewnątrz sanktuarium, ten czysty nie jest. Znaczy to, że kto czyni coś bez biskupa, kapłanów i diakonów, ten nie ma czystego sumienia.” (List do Kościoła w Tralleis VII, 2)

„A i ci, co nawróciwszy się wejdą do jedności Kościoła, także będą należeć do Boga, aby mogli żyć według Jezusa Chrystusa. 'Nie łudźcie się’, bracia moi, kto idzie za twórcą rozłamu, ten 'nie odziedziczy Królestwa Bożego’. Kto postępuje według obcej myśli, ten nie może być w zgodzie z męką Chrystusa.” (List do Kościoła w Filadelfii III, 2)

Jan van Eyck, „Adoracja Baranka”

Te właśnie wypowiedzi są uznawane za zalążki zasady Extra Ecclesiam salus non est. Są to ostrzeżenia skierowane do chrześcijan, aby nie odłączali się od jedności Kościoła, bo w ten sposób pozbawiają się jedności z Jezusem, która jest warunkiem zbawienia. O tych, którzy nie należą lub z różnych powodów nie mogą należeć do widzialnej jedności Kościoła, Ignacy pisze bardzo mało. W Liście do Kościoła w Filadelfii, w którym skupia dużo uwagi na relacji chrześcijaństwa do Starego Testamentu i judaizmu, poucza:

„Proroków również kochajmy, ponieważ i oni zapowiadali Ewangelię, pokładali swoją ufność w Chrystusie i na Niego czekali. Uwierzywszy też w Niego uzyskali zbawienie, a pozostając w jedności z Jezusem Chrystusem, święci godni miłości i podziwu, od Niego otrzymali świadectwo i zostali włączeni w Ewangelię naszej wspólnej nadziei.” (V, 2)

Biskup antiocheński nie powołuje się tutaj na kategorie historii zbawienia. Cześć dla proroków nie wynika tu z ich szczególnej roli w planie Bożym, lecz z ich postawy wobec Ewangelii i Chrystusa³. Jednakże nic w listach Ignacego nie daje podstaw do przypuszczeń, że przypisywał te postawy komuś innemu niż prorokom Starego Testamentu.

Nauczanie Ignacego Antiocheńskiego na ten temat można zatem streścić w trzech punktach:

1. Tylko przez Chrystusa i tylko w jedności z Nim ludzie mogą osiągnąć zbawienie.

2. Jedność z Chrystusem realizuje się poprzez zjednoczenie w Kościele.

3. Ten kto nie trwa w jedności Kościoła, ten pozbawia się jedności z Chrystusem.

Adam Czepielik