Głównym motywem twórczości Mistrza Eckharta jest narodzenie Boga w duszy. Dokonuje się ono w jej głębi – jej najbardziej ukrytym i tajemniczym zakamarku, nazywanym też przez Eckharta wierzchołkiem, warownym miastem, umysłem, głową lub też istotą duszy. Zatem głębia to najbardziej wewnętrzna, niedostępna, a równocześnie najważniejsza część człowieczeństwa.

„Oświecenie” (fot. Lawrence Lew OP)

„Dzieła, którym jest narodzenie, Bóg dokonuje w duszy. Narodzenie jest Jego dziełem, jest nim Syn. Bóg dokonuje go w najgłębszej części duszy i na sposób tak tajemny, że nie wiedzą o nim aniołowie ani święci. Nawet sama dusza może tylko je przyjmować i nic poza tym, bo należy ono wyłącznie do Boga”.

„Kto by mnie pytał, dlaczego się modlimy, pościmy i pełnimy wszystkie uczynki, dlaczego jesteśmy ochrzczeni oraz – wydarzenie najwznioślejsze – dlaczego Bóg stał się człowiekiem, temu bym odpowiedział: po to, by Bóg narodził się w duszy, a ona w Nim. W tym samym celu zostało napisane całe Pismo Święte, Bóg stworzył świat i całą anielską naturę: ażeby On się narodził w duszy, a dusza w Nim”.

„Tutaj głębia Boga jest moją głębią, a moja – Jego. Tutaj żyję moim własnym życiem, tak jak Bóg swoim. Kto choćby na jeden tylko moment zajrzał w tę głębię, ten tysiąc marek w szczerym złocie będzie cenił nie więcej niż jednego fałszywego halerza”.

„Ze względu na właściwą sobie siłę, żar i blask dusza nazywana bywa 'ogniem’. Inni powiadają, że jest ona 'iskierką niebiańskiej natury’, 'światłem’, 'duchem’, a jeszcze inni, że jest 'liczbą’.  Liczbie nic nie dorównuje jasnością […]. A jednak i wtedy nie dotykamy samej jej głębi. Bóg, który jest bezimienny – nie ma On żadnego imienia – jest niewyrażalny, a tak samo jak On, niewyrażalna jest w swej głębi dusza”.

Temat bezimienności Boga jest często poruszany przez Mistrza z Hochcheim. Eckhart podkreśla, że stanięcie wobec Boga jest zawsze stanięciem wobec najgłębszej tajemnicy. Człowiek nie jest w stanie objąć swoim umysłem tak niepojętego bytu, jakim jest Bóg, a wszelkie próby zawłaszczania czy „oswajania” Go muszą skończyć się klęską. Ta apofatyczna postawa nie prowadzi do agnostycyzmu, ale jest postawą prawdziwej pokory i nie pozwala na ściągnięcie Boga do poziomu bytów stworzonych.

„To, co dusza wypowiada o Bogu, nie zawiera w sobie niczego z właściwej treści Jego bytu; nikt nie może powiedzieć naprawdę, czym jest Bóg […]. Nie jest On tym, co nazywamy Bogiem, to zaś, czego o Nim nie mówimy, bardziej Nim jest niż to, o czym mówimy, że to On”.

„Nauczmy się wyzbywać złudzenia, że możemy nadać Bogu jakieś imię, którym byśmy Go wystarczająco wysławili i wywyższyli. On jest ponad imionami i niewysłowiony”.

Jak zatem szukać Niewysłowionego i Niepoznawalnego? Jaką człowiek ma szansę na spotkanie z tak wielką, przekraczającą ludzkie poznanie tajemnicą? Mistrz Eckhart prowadzi nas następującymi drogami: po pierwsze, konieczne jest oczyszczenie. Dusza ludzka podobna jest do lustra lub do powierzchni spokojnej wody. Bóg będzie się tam zawsze odbijał, jak słońce w zwierciadle, pod warunkiem, że powierzchnia zwierciadła będzie czysta i niczym nie zmącona. A zatem człowiek poszukujący Boga musi w swoim życiu wyrzec się wszystkiego, co Bogiem nie jest.

„Wyrzucenie przekupniów ze Świątyni”

„W świętej Ewangelii czytamy, że Pan wszedł do świątyni i wyrzucił wszystkich, którzy w niej sprzedawali i kupowali, a do tych, którzy wystawiali na sprzedaż gołębie i inne podobne rzeczy, powiedział „Zabierzcie to stąd, usuńcie to!”. Dlaczego Jezus wyrzucił sprzedających i kupujących, a tym, którzy wystawiali na sprzedaż gołębie, kazał je usunąć? Otóż chciał, żeby świątynia była pusta – do tego zmierzały Jego słowa. Zupełnie tak, jakby powiedział: mam prawo do tej świątyni, sam tylko chcę w niej przebywać i królować. […] Świątynią, w której Bóg chce królować jak Pan i według własnej woli, jest ludzka dusza, którą On ukształtował i stworzył dokładnie na swoje podobieństwo. […] I dlatego Bóg pragnie, by ta świątynia była pusta, nie chce w niej nikogo poza sobą. Ponieważ jest tak bardzo do Niego podobna, ma w niej wielkie upodobanie i z rozkoszą w niej przebywa, pod warunkiem, że jest sam”.

Aby dokonać tak radykalnego oczyszczenia, należy wyrzec się wszelkich form posiadania:  niczego nie mieć, niczego nie pragnąć, niczego nie wiedzieć. Nie chodzi tutaj o odrzucenie wszelkich dóbr czy wiedzy, ale o nowy stosunek do nich, o przywrócenie należnego im miejsca, o posiadanie ich w nowy sposób tak, aby nie być ich niewolnikiem.

„Człowiek, który się wyrzekł wszystkich rzeczy jako przemijających i w tym, co w nich najniższe, odzyskuje je na powrót w Bogu, w którym są one prawdą”.

„Dusza jest tak zachłanna, że wiele rzeczy chce zdobyć i posiadać, sięga więc po czas, cielesność i wielość, tracąc przy tym to, co właśnie posiada. Dopóki bowiem odzywa się w tobie to 'więcej i więcej’, Bóg nie może w tobie ani mieszkać, ani działać”.

Kolejna rzecz, której człowiek powinien się wyrzec, jest on sam i jego własna wola, która powinna być całkowicie podporządkowana woli Boga.

„Niech człowiek nigdy nie prosi o rzecz przemijającą. Jeśli zamierza o coś prosić, niech to będzie jedynie wola Boża i nic poza tym. A wtedy otrzyma wszystko. Jeśli będzie prosił o coś innego, nic nie otrzyma”.

Philip Hermogenes Calderon, „Bądź wola Twoja”

„Spoczynek, poznanie czy jakakolwiek inna rzecz, z wyjątkiem woli Bożej – szukane dla nich samych, są niczym. Jeśli jednak ktoś szuka jedynie woli Bożej, wszystko, co w zamian za to otrzyma lub co mu się objawi, niech przyjmie jako dar Boży i nigdy się nie zastanawia ani nie pyta, czy stało się to za sprawą natury, czy też łaski oraz skąd i w jaki sposób ono przychodzi; wszystko to powinno mu być zupełnie obojętne. Wtedy będzie on taki, jaki być powinien. Niech też prowadzi zwyczajne życie chrześcijańskie i nie stawia sobie za cel żadnych nadzwyczajnych dzieł. Niech przyjmuje wszystko od Boga jako jednego i cokolwiek mu się przydarzy,  niech uważa to za najlepsze dla siebie. We wszystkim, co go spotyka, niech się wówczas nie obawia natrafienia na jakąś przeszkodę, wewnętrzną lub zewnętrzną. Cokolwiek czyni, będzie to zadowalające, pod warunkiem, że jest w nim miłość Boża”.

„Człowiek nie powinien niczego szukać: ani poznania, ani wiedzy, ani przeżyć wewnętrznych, ani pobożności, ani spoczynku, lecz jedynie woli Bożej”.

„Dopóki człowiek odczuwa głód, danie mu smakuje, a im większy jego głód, tym więcej zadowolenia daje mu jedzenie. Podobnie rzecz ma się z tymi, którzy łakną woli Bożej: Jego wola napełnia ich taką słodyczą, a wszystko, czego On chce i co na nich zsyła, tak ich zachwyca, że gdyby nawet chciał im czegoś oszczędzić, nie chcieliby być oszczędzani – do tego stopnia mają upodobanie w tej pierwszej woli Bożej”.

„Ogłuszamy Boga, powtarzając dniem i nocą: 'Panie, bądź wola Twoja’, a kiedy ta się spełnia, wpadamy w gniew. Tak być nie powinno. Dobrze, jeśli nasza wola staje się wolą Boga, znacznie lepiej jednak, jeśli Jego wola staje się naszą.

„Kiedy wola ludzka osiągnie już z wolą Bożą zjednoczenie tak wielkie, że powstanie jedynie jedno, wówczas Ojciec Królestwa Niebieskiego rodzi w sobie i w niej swego jedynego Syna”.

„Zacznij od siebie samego i siebie się wyrzeknij […]. Skieruj wzrok na siebie samego, a wszędzie, gdzie siebie dostrzeżesz, tam się siebie wyrzeknij”.

„Kto by się choć na jeden moment całkowicie wyrzekł samego siebie, temu wszystko byłoby dane”.

Magdalena Zubrzycka