Rafael, „Stworzenie zwierząt”
W akcie stwórczym doskonałości istniejące w Bogu w sposób prosty zostają udzielone stworzeniu. W stworzeniu istnieją one jednak w sposób ograniczony i zmienny. Nazwy, którymi posługuje się człowiek w odniesieniu do Boga, oznaczają zatem rzeczy, które w ograniczony, stworzony sposób odzwierciedlają Jego doskonałości. Z drugiej strony, istnieje rzeczywiste pokrewieństwo rzeczy stworzonych z doskonałościami Boga, istniejącymi w Nim w sposób prosty. Daje to podstawę nauce o analogiczności języka religijnego i nazywania Boga „przyczyną analogiczną” (causa analogica).
Bóg jest wieczny (aeternus). Tomasz przyjmuje za swoją klasyczną Boecjańską definicję wieczności: „wieczność jest całym naraz i doskonałym posiadaniem bezkresnego życia”. Zdaniem Akwinaty, aby uzyskać zrozumieć, czym jest wieczność Boga należy:
- zanegować początek czasu;
- zanegować kres czasu;
- zanegować następstwo momentów czasu.
Wieczność nie jest więc jakimś rodzajem czasu. Bóg poznaje doskonale wszystko, co rzeczywiście się zdarzyło i zdarzy się w przyszłości (scientia visionis), a także wszystko, co mogłoby się stać, ale się nie stało albo nie stanie (scientia simplicis intelligentiae).
W Bogu jest także wola, której pierwszym przedmiotem jest dobroć Boga. Wszystkiego, czego Bóg chce, chce ze względu na swoją dobroć. Bóg chce zatem istnienia stworzenia, jako bytowo przyporządkowanego i skierowanego do swojej dobroci. Bóg jest prosty, dlatego istnieje tylko jeden akt woli Boga, który „obejmuje” całe stworzenie.
Skoro jest w Bogu wola, to jest także miłość (amor). Miłość jest odwiecznym aktem woli Boga, którym kocha siebie samego i całe stworzenie. Kochać to znaczy chcieć dobra dla kochanego i chcieć zjednoczenia z kochanym. Bóg chce dobra dla stworzeń i chce je – szczególnie stworzenia rozumne – doprowadzić do jedności z sobą. Ponieważ Bóg jest niezmienny i doskonały, to wynika z tego, że nie ma w Nim passiones, czyli uczuć. Jest zaś coś znacznie przekraczającego wszystkie uczucia, czyli niezmienna miłość, która jest aktem woli.
Bóg jest miłosierny. Być miłosiernym oznacza:
- doznawać smutku z powodu czyjejś biedy;
- działać tak, by zaradzić tej biedzie.
Ikona „Oko Opatrzności”
W Bogu nie ma smutku, a więc miłosierdzie w znaczeniu (1) można przypisać Mu tylko metaforycznie (metaphorice). W najwyższym stopniu należy jednak przypisać Bogu działanie, którego celem jest zaradzenie biedzie. A zatem w znaczeniu (2) przypisuje się Bogu miłosierdzie w sposób właściwy (proprie). Ponieważ Bóg jest prosty, nie ma w Nim konfliktu pomiędzy sprawiedliwością a miłosierdziem. Miłosierdzie jest więc „pełnią sprawiedliwości”.
Bóg opiekuje się całym stworzeniem. Opatrzność (providentia) jest zamysłem doprowadzenia rzeczy do celu. Wszystko podlega Opatrzności Boga, nie tylko to, co ogólne, ale także to, co jednostkowe. Częścią Opatrzności jest predestynacja (praedestianatio). Predestynacja to zamysł Boga doprowadzenia istot rozumnych do ich celu nadprzyrodzonego. Uprzednia wiedza o zasługach nie jest przyczyną wyboru (electio) tych, którzy w sposób pewny dostąpią zbawienia.
Bóg jest wszechmocny, to znaczy, że w najwyższym stopniu jest zasadą działania. Może On uczynić wszystko, co jest możliwe. Możliwe zaś jest wszystko, co nie narusza zasady niesprzeczności.
Mateusz Przanowski OP
- Rafael Santi, Stworzenie zwierząt, fresk z XVI w., Pałac Watykański.
- Oko Opatrzności, ikona rosyjska z XIX w.
