„Trójca Święta”

Wychodząc od pochodzeń i zbudowanych na nich relacji, Tomasz wymienia właściwości (propriestates) i wyróżniki (notiones) Osób Boskich. Właściwości wskazują na to, co należy się jednej Osobie Boskiej i tylko Jej. Są cztery właściwości Osób: niezrodzoność (innascibilitas), ojcostwo (paternitas), synostwo (filiatio) i pochodzenie (processio). Dzięki właściwościom dowiadujemy się o tym, co jest specyfiką każdej z Osób Boskich. Trzy właściwości są właściwościami osobowymi: ojcostwo (paternitas), synostwo (filiatio) i pochodzenie (processio). Natomiast wyróżników, dzięki którym poznajemy Osoby, jest pięć. Są to: niezrodzoność (innascibilitas), ojcostwo (paternitas), synostwo (filiatio), tchnienie (spiratio) i pochodzenie (processio). Tchnienie (spiratio), ponieważ jest wspólne Ojcu i Synowi, jest Ich wspólną cechą rozpoznawczą. Ojciec i Syn są jedną zasadą tchnienia Ducha Świętego, jednak Syn zdolność do tchnienia Ducha Świętego otrzymuje od Ojca.

Ojciec jest niepochodzącą od żadnej zasady (principium non de principio) zasadą całej Trójcy Świętej. Druga Osoba Trójcy jest Słowem, Synem i Obrazem (imago). Trzecia Osoba, która pochodzi od Ojca i Syna jako od jednej zasady tchnienia, jest Miłością (amor) i Darem (donum). Duch Święty jest Miłością jako odrębna Osoba Boska, Akwinata sądzi bowiem, że o miłości w Bogu można mówić zarówno istotowo (essentialiter), czyli w odniesieniu do wspólnej wszystkim trzem Osobom Boskim istoty, jak i osobowo (personaliter) w odniesieniu do trzeciej Osoby Boskiej. Tomasz, inaczej niż wielu teologów jego czasów, uważa Ducha Świętego za miłość pochodzącą z miłości Boga do siebie, dopiero na drugim miejscu za miłość, która jest wzajemną miłością Ojca i Syna. Chociaż pisze, że Ojciec i Syn kochają się Duchem Świętym, to jednak wyraźnie preferuje Anzelmiańską naukę o miłości Boga do siebie jako źródle pochodzenia trzeciej Osoby Trójcy. Duch Święty jest także Darem, a oznacza to, że jest On powodem stworzenia i udzielenia doskonałości Boga ad extra w tajemnicy łaski.

„Paternitas” („Trójca Nowotestamentowa”)

Osobom Boskim można przypisywać atrybuty istotowe. Nazywa się to apropriacją (appropriatio). Przypisanie poszczególnym Osobom atrybutów istotowych nie jest dowolne, ale zależy od świadectwa Pisma Świętego, odkrytych dzięki niemu właściwości (proprietates) i wyróżników (notiones). Z istnienia jednej wspólnej istoty, relacji i pochodzeń wynika, że Syn jest w Ojcu, a Duch Święty w Ojcu i Synu.

Tomasz poświęca wiele miejsca posłaniom Osób Boskich (missiones). Posłanie jest pochodzeniem jednej Osoby od innej, lub innych, którego kresem jest jakiś czasowy skutek i nowy sposób istnienia Osoby Boskiej w stworzeniu dla jego uświęcenia. Posłania, które nie wprowadzają zmiany do życia Trójcy Świętej, są jakby przedłużeniem wewnątrztrynitarnych pochodzeń, które zaczynają mieć także swoje skutki w stworzeniu. Tomasz podporządkowuje swoją naukę o pochodzeniach zreinterpretowanej neoplatońskiej zasadzie „Wyjścia i Powrotu” (exitus – reditus). Człowiek, który został stworzony przez Boga (exitus –Wyjście), ale oddalił się przez grzech, przez Boskie posłania powraca do Niego (reditus – Powrót). Ojciec posyła Syna i wspólnie posyłają Ducha Świętego. Posłania dzieli Akwinata na widzialne i niewidzialne. Widzialne są te, których stworzony skutek jest widzialny, na przykład przyjście Syna Bożego w ludzkiej naturze. Niewidzialnym skutkiem jest zamieszkiwanie Boga Trójjedynego w człowieku przez łaskę. Ojciec nie jest posłany, ale uczestniczy w zamieszkiwaniu Trójcy Świętej przez łaskę w duszy człowieka usprawiedliwionego.

Akwinata sądzi, że wszystkie działania Osób Trójcy Świętej ad extra są wspólne. Osoby Boskie działają zatem w Historii Zbawienia nie oddzielnie, lecz wspólnie. Uczynić jednak trzeba ważne zastrzeżenie. Osoby Boskie działają razem, jednak zawsze z zachowaniem osobowych odrębności.

Mateusz Przanowski OP