Andrea di Bonaiuto, „Droga zbawienia”

W dziele Akwinaty brakuje odrębnego traktatu o Kościele. Nie oznacza to jednak, że nie wypracował on całościowej wizji Kościoła. Eklezjologia Tomasza jest podporządkowana idei niezbędności Kościoła, przez który Bóg chce doprowadzić człowieka do życia wiecznego. Osiągnięcie tego celu jest możliwe tylko przez duchowe zjednoczenie z człowieczeństwem Chrystusa. Dlatego też Tomasz, spośród wielu nazw Kościoła, które zna i komentuje, zainspirowany teologią św. Pawła wybiera nazwę „Mistyczne Ciało Chrystusa” (corpus mysticum Christi), jako najlepiej łączące różne wątki poznane dzięki Pismu Świętemu i nauczaniu Ojców Kościoła. Warto zaznaczyć, że ważnym określeniem Kościoła jest dla Akwinaty również congregatio fidelium, czyli zgromadzenie wiernych.

Do odkrycia istoty prawdy o Kościele jako „Mistycznym Ciele Chrystusa” prowadzi porównanie z ludzkim ciałem. Ciało człowieka jest jedno. Posiada różne części, które spełniają właściwe sobie funkcje. Głowa odgrywa najważniejszą rolę w ciele ludzkim, jako źródło mocy i czynnik kierowniczy. W „Mistycznym Ciele Chrystusa” głową (caput) jest Chrystus. On posiada pełnię łaski, którą może rozlewać na wszystkich, który jednoczą się w Jego mistycznym ciele. Ludzka natura Chrystusa, która zjednoczyła się ze Słowem w unii hipostatycznej, działa nadal jako przyczyna instrumentalna (causa instrumentalis) zbawienia wszystkich członków Kościoła. Chrystus, jako Głowa, udziela Ducha Świętego, który przynosi nowe życie łaski, zaczątek i zadatek życia wiecznego. Z tej racji Duch Święty jest „duszą” i „sercem” Kościoła – „Mistycznego Ciała”. W swojej epoce Akwinata był jedynym teologiem, który nazywał Ducha Świętego „sercem” Kościoła. Tak jak serce wywiera ukryty wpływ na ciało człowieka, tak Duch Święty ożywia Kościół, jednocząc wierzących w miłości.

Andrea di Bonaiuto, „Droga zbawienia” (detal)

Jedność „Mistycznego Ciała” jest jednością łaski, wiary, nadziei i miłości, jest jednością jednego celu, do którego wszystkie członki „Mistycznego Ciała” zmierzają. Chociaż istnieje zasadnicza równość członków „Mistycznego Ciała”, ponieważ wszyscy zmierzają do tego samego celu ostatecznego, to jednak w „Mistycznym Ciele” są różne stany i różne obowiązki. Niektórzy są powołani do życia kontemplacyjnego, inni do życia czynnego, inni do życia w takiej formie, która łączy życie kontemplacyjne z życiem czynnym. Niektórzy są kapłanami, inni świeckimi. Wszystkie stany są jednak ściśle zjednoczone w jednym Ciele.

Uczestnictwo w „Mistycznym Ciele Chrystusa” może być potencjalne i aktualne. Niektórzy, choć są potencjalnie członkami Kościoła, mogą nigdy nie stać się nimi aktualnie. Ci, którzy są aktualnie członkami Kościoła, są nimi dzięki wierze, miłości i przez łaskę, która jest początkiem życia wiecznego.

Z perspektywy całej ludzkości Chrystus jest jej Głową w rozmaity sposób:

1. Jest przede wszystkim Głową wszystkich zbawionych w niebie.
2. Jest Głową tych, którzy aktualnie są z Nim zjednoczeni przez miłość – caritas.
3. Jest Głową tych, którzy są z Nim aktualnie zjednoczeni przez wiarę. (Ten punkt związany jest z rozróżnieniem Akwinaty na wiarę, która nie jest uformowana przez miłość caritas i wiarą uformowaną przez caritas).
4. Jest Głową tych, którzy są potencjalnie zjednoczeni z Nim i w których przypadku ta możność zostanie zaktualizowana.
5. Jest Głową tych, którzy są potencjalnie zjednoczeni z Nim, ale w których przypadku ta możność nie zostanie zaktualizowana.

Chrystus jest również Głową aniołów, a zatem wizja Kościoła Akwinaty jest w pełnym tego słowa znaczeniu kosmiczna.

Chrystus – Głowa „Mistycznego Ciała” wywiera wpływ na członki „Mistycznego Ciała” na dwa sposoby: wewnętrznie i zewnętrznie. Wewnętrzny wpływ polega na rozlewaniu łaski, która rozprzestrzenia się od Głowy do członków. Zewnętrzny wpływ dokonuje się przez ustanowienie tych, których obowiązkiem jest prowadzić członki Kościoła do zbawienia.

Andrea di Bonaiuto, „Droga zbawienia” (detal)

Tomasz podkreśla, że instytucjonalny wymiar Kościoła, a więc hierarchia rządząca Kościołem otrzymała mandat od Chrystusa za pośrednictwem Apostołów. W sensie wtórnym w stosunku do Chrystusa, można członków hierarchii nazywać „głowami”. Papież jest głównym przedstawicielem Chrystusa na ziemi, jest „głową” Kościoła całego świata w czasie swojego pontyfikatu. Oczywiście, papież nie jest źródłem łaski ani głównym narzędziem przekazywania łaski. Główną odpowiedzialnością papieża jest dbałość o to, by Kościół na ziemi zachował wierność woli Boga. Papież powinien dbać o porządek w Kościele a w czasie kryzysu związanego z pojawieniem się herezji powinien zatroszczyć się o dobre zdefiniowanie wiary. Może zwołać sobór, który zajmie się dokładniejszym zdefiniowaniem wiary, a więc wydobyciem tych prawd, które były w wyznaniu wiary obecne implicite. Papież potwierdza też proponowane na soborze wyznanie wiary. Nie jest sprawą do końca wyjaśnioną, czy Akwinata uczył o nieomylności papieża. Z całą pewnością uważał, że dzięki opiece Ducha Świętego papież gwarantuje trwałość i integralność wyznania wiary.

Biskupi, jako sukcesorzy Apostołów sprawują władzę na poziomie diecezji. Papież i biskupi zachowują porządek w Kościele. Kapłani przez sprawowanie sakramentów przekazują łaskę Chrystusa członkom „Mistycznego Ciała”, kierując ich do życia wiecznego.

Mateusz Przanowski OP