Esteban Boix, „Melchior Cano”

Wybitny hiszpański teolog, dominikanin. Niewiele wiemy o początkowych latach jego życia. Urodził się ok. 1509 r., prawdopodobnie w Tarancón, ale już w wieku dwunastu lat pobierał nauki w Salamance. W 1524 r. złożył śluby wieczyste; wówczas też w dominikańskim klasztorze w Salamance poznał Francisco de Vitorię, którego stał się uczniem. Po święceniach kapłańskich (1531 r.) kontynuował studia, uzyskując w 1542 r. tytuł doktora Uniwersytetu Bolońskiego. Objął stanowisko profesorskie najpierw w Alcalá, a następnie w Salamance, przejmując katedrę teologiczną po Vitorii. Od 1551 r. brał także czynny udział w obradach Soboru Trydenckiego.

Uważa się, że mniej więcej w tym właśnie czasie dokonała się w Cano pewna zmiana w postrzeganiu własnej osoby i swej roli w Kościele – miał wówczas odkryć w sobie duszę polemisty. Od 1552 r. aż do śmierci w 1560 r., teolog ów całkowicie oddał się działalności apologetycznej, nie przyjmując zaproponowanego mu urzędu biskupa Wysp Kanaryjskich i rezygnując z kierowania katedrą teologii w Salamance.

***

Niemal połowę swego życia Cano poświęcił na pracę nad książką De locis theologicis, będącą jego opus magnum. Choć nieukończona i opublikowana dopiero po jego śmierci, bardzo szybko zaczęła się cieszyć ogromną popularnością i była wielokrotnie wydawana. Zgodnie z tytułem dzieła, traktuje ono o źródłach teologii, a dosłownie – o miejscach teologicznych (łac. locus, loci – miejsce). Skąd jednak taka popularność De locis? Czyżby tematyka ta była wówczas jakąś nowością? Nie, zagadnieniem tym zajmowali się także inni teologowie, w tym oczywiście św. Tomasz z Akwinu (choć nie poświęcił mu zbyt wiele uwagi). Mimo to, Cano postanowił zająć się nim samodzielnie, między innymi ze względu na brak rozleglejszej literatury na ten temat. Bazując na Tomaszu i Arystotelesie, przedstawił następującą systematyzację „miejsc teologicznych” [1]:

a) własne fundamentalne: (1) Pismo Święte i (2) tradycja Apostołów;

b) własne wyjaśniające: (3) Kościół katolicki, (4) sobory, (5) Kościół rzymski, (6) Ojcowie Kościoła i (7) teologowie scholastyczni;

c) pomocnicze: (8) rozum, (9) filozofowie i prawnicy, (10) „historia ludzka”.

De locis ma nieocenione znaczenie. Dzieło to nie tylko daje podwaliny pod teologię fundamentalną, ale przede wszystkim podejmuje temat miejsca teologii w ogóle, bada rolę teologii jako nauki, a także pozwala na scharakteryzowanie, czym i jaka jest teologia, tym samym poruszając kwestię jej zadań – zarówno wobec teraźniejszości, jak i przeszłości. W swym dziele Cano zauważa, jak ogromne znaczenie ma wpisywanie danego problemu teologicznego nie tylko w kontekst czasowy, ale także kulturowy, niejako przywracając do łask samą historię i akcentując jej niezbędność w interpretacji tez teologicznych[2]. Czytamy bowiem:

„Źródła wiary i źródła nauki są źródłami teologii. Ma ona dwoje oczu, jedno zwrócone ku teraźniejszości, drugie ku przeszłości. Teologia powinna się przyczyniać do rozwiązywania problemów pojawiających się w chwili obecnej; jednocześnie ma jednak obowiązki wobec przeszłości, wtedy mianowicie, gdy ta się do niej zwraca i domaga się od niej zajęcia stanowiska”[3].

De locis to także rozważania dotyczące roli autorytetu w teologii. Dialektyczny charakter, osadzanie na fundamencie filozofii i dyskusje o charakterze naukowym – oto nowe oblicze teologii. Cano nie stroni od filozofii, a wręcz szuka takich jej elementów i takich sposobów argumentacji, które mogłyby zostać wykorzystane na użytek teologii.

Na koniec warto przytoczyć zadania, jakie Cano wyznacza teologowi:

a) wydobywanie z Pisma i Tradycji prawd objawionych;

b) wyprowadzanie wniosków z tych objawionych zasad;

c) bronienie wiary przed herezjami i przekazywanie jej w odpowiedni sposób wiernym;

d) wreszcie, objaśnianie nauki Chrystusa, w miarę możliwości wspomagając się w tym zdobyczami innych nauk[4].

Tak rozumiana teologia nie jest abstrakcyjną nauką dostępną tylko dla grona wybranych, lecz dotyczy w gruncie rzeczy każdego wierzącego – dlatego też każdy może i powinien realizować, choćby częściowo, owe cztery postulaty.

Katarzyna Toffel