Yves Congar podczas Soboru Watykańskiego II

Yves Congar urodził się w miejscowości Sedan we Francji w kwietniu 1904 roku. Jego ojciec pracował jako kierownik banku, matka zajmowała się dziećmi. Była to pobożna rodzina, w której czytano wspólnie Pismo Święte oraz książki o tematyce religijnej. W dzieciństwie w rodzinnym mieście Congara mieszkali chrześcijanie różnych wyznań, a także żydzi. W obliczu doświadczeń I wojny światowej mieszkańcy Sedan wspierali się wzajemnie bez względu na różnice religijne, w tym również pomagając jedni drugim w kontynuowaniu kultu. W takiej atmosferze wzajemnego szacunku międzywyznaniowego i międzyreligijnego kształtowała się pobożność Yvesa Congara.

Po zakończeniu wojny lokalny ksiądz przekonał Yvesa, by wstąpił do seminarium duchownego. Młody Congar przeniósł się w tym celu do Paryża. W seminarium studiował m.in. teologię, filozofię, a także zetknął się po raz pierwszy z tomizmem. W latach 1924-1925 odbywał obowiązkową służbę wojskową, po zakończeniu której zdecydował się odejść z seminarium, aby wstąpić do Zakonu Dominikanów. Kształcił się w Belgii, w Le Saulchoir, gdzie obronił pracę doktorską na temat jedności Kościoła – zagadnienia, które pełniło ważną rolę w całym jego życiu.

Szybko rozpoczął intensywną pracę literacką, skupioną głównie na kwestii pojednania chrześcijan. Pierwszą pracę, Chrześcijaństwo podzielone, napisał w 1938 r., nie spotkała się ona jednak z pozytywnym odbiorem, wręcz przeciwnie – przysporzyła ona paryskiemu prowincjałowi dominikanów problemów w samym Rzymie. Kolejne z ważnych dzieł Yvesa Congara, Prawdziwa i fałszywa reforma w Kościele, napisane zostało już po II wojnie światowej, w 1950 roku. Zniuansowana różnica pomiędzy „reformą Kościoła” a „reformą w Kościele” nie została uchwycona i książka została szczególnie mocno skrytykowana, gdyż idea reformy Kościoła była w tamtym czasie postrzegana jako teologiczna niemożliwość, a tym samym obraza. Trzecia z prac stanowiących fundament Congarowskiej eklezjologii, Wytyczne dla teologii laikatu, powstała w roku 1953. Wymienione trzy publikacje, a także zainteresowanie Congara ruchem księży-robotników, przyczyniły się do odebrania mu prawa nauczania jesienią 1953 roku. Zakonnik bardzo to przeżył, wspominając potem te lata jako najgorszy czas w swoim życiu.

Po pewnym czasie spędzonym na studiowaniu w Jerozolimie, niespodziewanie biskup Strasburga przywrócił Congarowi ograniczone prawa nauczania. Jeszcze bardziej niespodziewanie, Jan XXIII zwołał sobór powszechny, którego głównym tematem miała być jedność chrześcijan i ustanowił Yvesa Congara osobą odpowiedzialną za przygotowanie tekstów do rozważenia przez biskupów. Ze względu na swe doświadczenia z negatywnym odbiorem jego dzieł dominikanin był z początku negatywnie nastawiony do tego pomysłu, jednak w miarę trwania trwania rozmów rezerwa ustąpiła miejsca zaangażowaniu. Ostatecznie sformułowana przez Sobór Watykański II Konstytucja dogmatyczna o Kościele położyła nacisk na zagadnienia podobne do tych, które były priorytetowe w nauczaniu Congara. Sam dominikanin zmarł w 1995 r. w Paryżu, w rok po mianowaniu go kardynałem przez Jana Pawła II.

***

Yves Congar w trzech wspomnianych pracach zarysowuje główne tematy swoich eklezjologicznych rozważań. Mówi w nich o ekumenizmie, reformie w Kościele i roli laikatu. Dominikanin był zdania, że należy spotykać się i rozmawiać z chrześcijanami spoza rzymskiego katolicyzmu. Uważał, że służy to pozbyciu się nieprawdziwych uprzedzeń i wzrostowi zrozumienia istoty różnic pomiędzy różnymi odłamami chrześcijaństwa. Zachęcał do dyskusji z luteranami, aby we wzajemnym szacunku w rozmowie sprostować ich błędne przekonania. Szanował również anglikanów za piękno ich liturgii. Co do prawosławia, Congar odszedł od powszechnego wówczas poglądu, że chrześcijanie nieuznający władzy papieskiej są ipso facto heretykami. Uważał ich za braci w wierze, podkreślał, że rosyjskie prawosławie ze swą mistyczną perspektywą stanowi ogromne bogactwo. Były to w tamtych czasach bardzo kontrowersyjne poglądy.

Procesja rozpoczynająca Sobór Watykański II.

W swej książce Chrześcijaństwo podzielone dominikanin przygląda się bliżej braterstwu chrześcijan wszystkich wyznań. Przedstawia w niej najpierw historię podziału wraz z analizą jego przyczyn, następnie doktrynę jedności Kościoła, która opiera się na Trójcy Świętej, a realnie jest nam dana w historycznej osobie Jezusa Chrystusa, który ustanowił ją w grupie współczesnych sobie ludzi, zakładając Kościół, który trwa i zachowuje ciągłość, będąc obecnym w Ludzie Bożym jako Jego Mistyczne Ciało. Congar podkreśla jednocześnie, że zróżnicowanie w obrębie tej braterskiej wspólnoty jest czymś naturalnym i pożądanym w Kościele. Kolejno rozważa różne wyznania chrześcijaństwa, aby skonkludować, że wszyscy jesteśmy braćmi, jednak podzielonymi, i roztacza wizję drogi do jedności i ostatecznego pojednania, szczególnie z prawosławiem. W tej samej książce zakonnik przedstawia również pogląd, że w Kościołach innych niż katolicki są obecne części prawdziwej istoty Kościoła – było to w tym czasie absolutne novum, dla wielu oburzające.

Wbrew, czy też dzięki, pewnej kontrowersyjności swoich poglądów Yves Congar został jednym z ekspertów wyznaczonych przez Jana XXIII na Sobór Watykański II. Powstała tam Konstytucja dogmatyczna o Kościele, jak już zaznaczono, co do struktury jest bardzo bliska myśli dominikanina. Określa ona wyznania inne niż rzymskokatolickie Kościołami, mówi o elementach prawdziwego Kościoła w nich zawartych. Definiuje Kościół jako Misterium, Lud Boży, kler i laikat, które były również dla Congara kluczowymi aspektami postrzegania Kościoła.

Zakonnik nazywany jest „ojcem teologii laikatu”, gdyż wiele lat życia poświęcił temu właśnie zagadnieniu. Podał on definicję świeckiego jako osoby służącej Bogu przez codzienne zaangażowanie w zwyczajne czynności i zadania. Podkreślał, że świecki, podobnie jak kapłan, jest powołany do uczestnictwa w kapłańskiej, prorockiej i królewskiej misji Chrystusa. Różnicę stanowi jedynie fakt, że kapłan pełni swoją posługę „z formalnego ustanowienia”, natomiast świecki w sposób niepoddany organizacji. Kontynuując tę myśl, Congar przedstawia Kościół jako wspólnotę, w której Jezus Chrystus ustanowił określoną strukturę, w obrębie której mieszczą się posługiwania przekazywane formalnie, związane z misją Apostołów, oraz takie, które wzbudzane są przez Ducha Świętego w sposób dowolny i nieograniczony przypisaną rolą. Wspólnota jest więc miejscem, które żyje przez wzajemne posługiwanie jednych drugim, czy to z zarządzenia, czy z natchnienia Bożego, bez różnicy co do faktu bycia powołanym do kontynuacji trojakiej misji Chrystusa.

Monika Buszko