Biblia z Bury St. Edmunds (Anglia, XII w.; fot. Albert Robertson)

Wraz ze wzrostem zainteresowania Biblią, w średniowieczu wzrosło również zapotrzebowanie na nowe, precyzyjne narzędzia pomocnicze w pracy nad Pismem, a tym samym na dokładniejsze edycje i tłumaczenia Biblii[1]. Zapotrzebowanie to pobudziło środowiska badaczy uniwersyteckich do nowych rewizji tekstu biblijnego i stworzenia korektoriów biblijnych.

Już na początku XIII w. angielski uczony wykładający w Paryżu, Stefan Langton, pogrupował księgi Starego Testamentu według ściśle określonego porządku (Pięcioksiąg, Księgi historyczne, Księgi mądrościowe, Proroków), który stanowił kombinację kanonu hebrajskiego i greckiego. Ta edycja pojawiła się przed 1203 r. Dzieło Langtona zostało następnie poprawione i ulepszone przez Tomasza Gallusa, którego edycja została nazwana Biblią paryską. Naukową wartość Biblii paryskiej zaczęto jednak kwestionować w środowisku uniwersyteckim zaraz po jej ukazaniu[2]. Stąd nie jest rzeczą dziwną, że natychmiast zaczęto ją poprawiać. Owocem tych wysiłków były nowe edycje Biblii zredagowane przez zakony żebracze. Szczególne miejsce zajmują edycje powstałe w dominikańskich ośrodkach intelektualnych.

Dominikanie zainteresowali się erygowaniem biblijnego korektorium już w latach trzydziestych XII w. Ówczesny generał Zakonu, Jordan z Saksonii, skierował część braci z prowincji Francji do zaangażowania się w projekt nowej edycji. Pracę nad nią zakończono ok. 1236 r. i od razu zyskała ona uznanie w całym Zakonie, co oficjalnie zostało potwierdzone instrukcją kapituły generalnej, polecającej uzgodnienie tekstu Biblii używanej w klasztorach z tekstem nowej correctio. Jednakże już w 1256 r. kapituła generalna Zakonu Kaznodziejskiego zrezygnowała z pierwszej edycji i zaleciła przeprowadzenie nowej, dokładniejszej rewizji tekstu Biblii.

Biblia łacińska (Francja, XIII w.)

To wezwanie zostało podjęte przez wspólnotę braci z klasztoru św. Jakuba w Paryżu, zebranych wokół osoby Hugona de Sancto Caro. Autor Postillae i Concordantiae pomimo godności kardynalskiej, jaką został obdarzony 28 maja 1244 r. przez papieża Innocentego IV, wciąż oddawał się pracy intelektualnej[3]. Dlatego też około 1255 r., w trakcie swojego pobytu w Świętej Penitencjarni w Rzymie, Hugo zainicjował przygotowania do nowej edycji Hieronimowej Wulgaty. Oficjalnie prace rozpoczęły się w klasztorze św. Jakuba w 1256 r. i trwały aż do śmierci Hugona w 1263 r.[4]. Metoda edycji polegała na porównaniu i zestawieniu oryginału Wulgaty św. Hieronima z najstarszymi dostępnymi Hugonowi manuskryptami Biblii, zarówno pochodzenia hebrajskiego, jak i greckiego, a także syryjskiego. Owocem tych wysiłków była tzw. Biblia Paryska św. Jakuba, zwana też Biblią Jakobińską. Jednak wyniki późniejszych badań i odkrycie autentycznego autografu Hieronima wykazały, iż tekst Biblii, z jakiego korzystał Hugo, daleki jest od oryginału, a tym samym zawiera liczne błędy. Chociaż pomyłka ta przyczyniła się do zdyskredytowania Biblii Jakobińskiej, to pojawienie się jej w środowisku uniwersyteckim stanowiło wielkie wydarzenie. Imponowała bowiem rozbudowanym aparatem krytycznym, nowymi metodami podziału tekstu i odniesień biblijnych, które to metody Hugo wprowadził we wcześniejszych swoich dziełach. Biblia Hugona była również inspiracją dla wielu późniejszych rewizorów tekstu Pisma Świętego i przyczyniła się w znacznym stopniu do rozwoju badań egzegetycznych.

Tomasz Gałuszka OP