Wejście do klasztoru dominikanów w Cambridge, gdzie przez wiele lat żył i pracował Gilby.

Norman Thomas Gilby, poruszając w swoich pracach rozmaite zagadnienia z zakresu epistemologii, estetyki, logiki scholastycznej czy ontologii, a nawet katolickiej nauki społecznej, w tym wszystkim konsekwentnie odwoływał się do myśli św. Tomasza z Akwinu, dzięki czemu stał się jednym z jej głównych komentatorów i tłumaczy w XX w.

Urodził się w Birmingham 18 grudnia 1902 r., a niespełna siedemnaście lat później wstąpił do nowicjatu Zakonu Kaznodziejskiego. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1926 r., a trzy lata później obronił w Louvain doktorat pt. The fortunate man: An enquiry into the place of the appetite in real knowledge of the concrete, który miał być poświęcony „znaczeniu woli w życiu moralnym w ujęciu św. Tomasza z Akwinu”[1]. Nauczał później apologetyki w kolegium dominikańskim w Hawkesyard (Staffordshire), by w 1931 r. zostać skierowanym do Oksfordu, gdzie wykładał teologię moralną i pomagał w redakcji pisma „Blackfriars”. W 1935 r. przeprowadził się do Londynu, by nauczać siostry Zgromadzenia Najświętszego Dzieciątka Jezus (SHCJ) oraz nauczycieli w wyższej szkole zawodowej w Cavendish Square. W czasie II Wojny Światowej był kapelanem w Królewskiej Marynarce Wojennej, a po wojnie najpierw podróżował z wykładami do USA, a następnie osiadł w Cambridge, gdzie uczył i pracował dla „Blackfriars Publications”. Od 1958 r. aż do śmierci w 1975 r. zaangażowany był jako redaktor, tłumacz i komentator w projekt wydawania Summy teologii św. Tomasza w języku łacińskim i angielskim (60 tomów i indeks). W 1965 r. uzyskał tytuł Mistrza Świętej Teologii – najwyższy, honorowy tytuł naukowy przyznawany w Zakonie Kaznodziejskim.

***

„Summa teologii” pod redakcją Thomasa Gilby OP

W jego dziele Barbara Celarent: A Description of Scholastic Dialectic (1949) – pisanym, co Gilby sam przyznaje we wstępie, podczas wojennej służby na statku i nawiązującym w tytule do dwóch schematów wnioskowania – znaleźć można systematyczny wykaz i opis pojęć, przesłanek, sądów, wnioskowań i błędów logicznych. Obrane za motto pracy słowa św. Tomasza z Akwinu: dialectica est tentativa, quia tentare proprium est ex principiis extraneis procedere („dialektyka służy poszukiwaniu /wiedzy/, bowiem właściwe jest, by w poszukiwaniu zaczynać od praw zewnętrznych”)[2] wskazują, że Gilby w swoim dziele traktuje logikę tak, jak traktowali ją Akwinata i Arystoteles: jako środek, a nie jako cel, widząc w niej równocześnie odpowiedź na naglącą w XX w. potrzebę „żywej dialektyki, która myśli liberalnej da wdzięk i stosowną miarę”[3]. Gilby dostrzega, że „postęp techniki prowadzi do napawającego lękiem barbarzyństwa”, jeśli nie towarzyszy mu rozwój filozofii humanistycznej, który swoją pełnię osiąga jedynie dzięki teologii, bowiem – jak stwierdza – „nie jesteś moim bratem ani siostrą, nie jesteś nawet moim bliźnim, jeśli Bóg nie jest naszym Ojcem i Panem”[4]. Scholastyka stanowi dla niego „mapę generalną”, pomagającą w poruszaniu się także wśród nowych osiągnięć w nauce; przypomina „zapis muzyczny czy wersy poezji, które mają moc unieść nas ponad naszą zdolność krytycznej analizy”[5].

W opublikowanym pośmiertnie tekście, będącym próbą syntetycznego ujęcia tomizmu i jego ponadczasowego znaczenia. Gilby stwierdza:

„Rozwój przebiega stale od filozofii do teologii, która zakorzeniona jest w tym świecie, ale również otwarta na Słowo Boga i ożywiana przez nie. […] Obserwuje rytmiczny ruch przypływów i odpływów od stworzeń i ich Stwórcy. Jednak chociaż świat objawia Jego chwałę, a tomizm oddany jest teizmowi możliwemu do wykazania, sterując uważnie, z pomocą analogii, między antropomorfizmem i agnostycyzmem, czy nawet tradycyjną theologia negativa, jego teologia jest przede wszystkim ukierunkowana na Boga jako Boga, a nie jako na mechanizm scalający wszechświat”[6].

***

Najważniejsze dzieła:

• Poetic Experience: An Introduction to Thomist Aesthetic (1934)
• Wayne, T.G. (pseud.), Morals and Marriage: The Catholic Background to Sex (1936)
• Barbara Celarent: A Description of Scholastic Dialectic (1949)
• Phoenix and Turtle: The Unity of Knowing and Being (1950)
• Between Community and Society: A Philosophy and Theology of the State (1953)
• Principality and Polity: Aquinas and the Rise of State Theory in the West (1958)
• Thomas Aquinas, Summa theologiae (1964-1981)

Katarzyna Sonnenberg