Théodore Pinckaers urodził się w 1925 roku w Liège, w Belgii. W wieku osiemnastu lat wstąpił do diecezjalnego seminarium duchownego. Po dwóch latach seminaryjnej formacji zdecydował się na przejście do zakonu dominikanów. Wstąpił do klasztoru La Sarte w Huy, przyjmując imię Servais. Tamtejszy klasztor uformował go nie tylko jako zakonnika, ale także jako przyszłego wybitnego i odważnego teologa. La Sarte było nowym ośrodkiem tworzonym przez młodych i kompetentnych profesorów, którzy uprawiając teologię, w tym teologię moralną, posługiwali się metodą historyczną. Uchodziło to wówczas za nowatorstwo.

W 1951 roku Servais-Théodore Pinckaers przyjął święcenia kapłańskie. Rok później ukończył studia filozoficzno-teologiczne z tytułem lektora świętej teologii. Jego praca pt. Nadprzyrodzoność u Henri de Lubaca, wieńcząca pierwszy etap studiów, była pozytywnym głosem w dyskusji nad książką de Lubaca. Ojciec Pinckaers kontynuował naukę teologii na Uniwersytecie Angelicum w Rzymie, gdzie w 1954 roku obronił pracę doktorską Nadzieja jako cnota: od Piotra Lombarda do św. Tomasza z Akwinu.

Od 1953 roku, czyli po powrocie z Rzymu, wykładał teologię moralną w studium w La Sarte. Już wtedy ojciec Pinckaers był przekonany o konieczności odnowy teologii moralnej, m.in. przy pomocy metody historycznej. W 1965 Studium generale w La Sarte zostało zamknięte i profesor oddał się pracy duszpasterskiej w Liège.

Ostatnim miejscem pracy ojca Servais Théodore’a Pinckaersa był Fryburg Szwajcarski. W 1973 roku profesor objął katedrę teologii moralnej fundamentalnej, którą piastował do 1996 roku – do przejścia na emeryturę. We Fryburgu wydał też swoje opus vitae: Źródła moralności chrześcijańskiej, będące obecnie jednym z podstawowych podręczników teologii moralnej. Pinckaers zadedykował je Najświętszej Maryi Pannie z La Sarte oraz swoim Rodzicom.

Ojciec Servais Pinckaers cieszył się uznaniem Stolicy Apostolskiej, która w 1992 roku mianowała go członkiem Międzynarodowej Komisji Teologicznej. Praca naukowa ojca Pinckaersa znalazła swoje odbicie w części Katechizmu Kościoła Katolickiego poświęconej moralności oraz w papieskiej encyklice Veritatis Splendor.

Ojciec Servais odszedł do Pana w 2008 roku. Został zapamiętany przez współbraci jako skory do żartów, oddany modlitwie, „człowiek żyjący w prawdzie przez Bogiem”[1] [1].

***

Ku wolności wyswobodził nas Chrystus. (Ga 5,1)

Odnowa teologii moralnej, której ojciec Servais-Théodore Pinckaers poświęcił swoją naukową działalność, nie miała być rewolucją szukającą kompromisu ze współczesnością, antropocentrycznym humanizmem, ale powrotem do źródeł, do serca chrześcijaństwa bijącego w Ewangelii.

„O tej książce (Źródła moralności chrześcijańskiej – przyp. aut.) należałoby powiedzieć, że jest ‘przewrotowa’. Nie jest ‘wywrotowa’ – nie obala bowiem chrześcijańskiej moralności – ale dokonuje przewrotu w najbardziej, wydawałoby się, oczywistych założeniach i kanonach myślenia, dotyczących katolickiej nauki moralnej”[2].

„Kazanie na Górze” (fot. mozaiki: Andreas Praefcke)

Ten „przewrót” dokonany przez Pinckaersa był odpowiedzią na paradoks oparcia nowożytnej chrześcijański moralności na starotestamentalnym Dekalogu, podczas gdy 1500 lat chrześcijaństwa wywodziło moralne nauczanie z Kazania na Górze i wiary w Ducha Świętego – Uświęciciela. Ojciec Servais, czerpiąc z Pisma Świętego oraz Tradycji Ojców Kościoła i św. Tomasza z Akwinu, przywrócił chrześcijańskiej myśli moralnej jej właściwy punkt wyjścia: właściwą antropologię, czyli naturalne dążenie człowieka do dobra i szczęścia, oraz prymat traktatu o łasce, spychając moralność powinności na dalszy plan.

„Błogosławieństwa są odpowiedzią Jezusa, Syna Bożego, na tak bardzo ludzkie pytanie o szczęście. (…) Można śmiało powiedzieć, że Ewangelia naucza nas moralności błogosławieństw. Obowiązki pojawiają się jako konsekwencje i zawsze pozostają na drugim planie, jak służący”[3].

Drugim ważnym zwrotem w katolickiej teologii moralnej, zaproponowanym przez dominikanina, jest ponowne jej zjednoczenie z duchowością, konieczne, by „ zwrócić tej pierwszej dynamizm duchowy, a drugiej – rzetelność”[4]. W tym celu Pinckaers odwołuje się do moralności cnót, ugruntowanej w nauce Ojców Kościoła i św. Tomasza z Akwinu.

W takim kontekście Servais-Théodore Pinckaers definiuje teologię moralną jako:

„część teologii, która rozpatruje ludzkie czyny, aby je przyporządkować miłującej wizji Boga będącej prawdziwym i pełnym szczęściem oraz celowi ostatecznemu człowieka, za pośrednictwem łaski, cnót i darów, a to w świetle Objawienia i rozumu”[5].

Staje to w poprzek ówczesnemu pojmowaniu teologii moralnej, która w swoim centrum stawiała pojęcie powinności narzucanej wolności, tak że każdy ludzki czyn miał być elementem ciągu niezależnych wolnych decyzji, każdorazową możliwością absolutnego wyboru prawa Bożego lub jego odrzucenia. Tak wypaczone rozumienie wolności zadomowiło się w nowożytnej myśli filozoficznej w XIV wieku za sprawą Williama Ockhama, który przydał wolności całkowitą autonomię i uczynił ją „obojętną wobec wartości”[6].

„Wolność oznacza w istocie dla Ockhama możność wyboru między przeciwieństwami, niezależnie od jakiejkolwiek innej przyczyny oprócz wolności albo samej woli. (…) Wolny czyn objawia się raptownie na mocy jednostkowej decyzji, nie mającej innej przyczyny niż możność samozdeterminowania, jaką posiada wola”[7].

Gian Lorenzo Bernini, „Gołębica Ducha Świętego” (fot. Lawrence Lew OP)

Ojciec Servais proponuje, albo raczej przypomina, radykalnie odmienną koncepcję wolności, którą nazywa „wolnością ukształtowaną przez wartość” (liberté de qualité)[8]. Człowiek jest więc istotą, która posiada wewnętrzną intuicję dobra i ze swojej natury dąży do szczęścia i do prawdy. Pragnienie Boga stoi u podstaw ludzkiej wolności. Prawo spełnia jedynie rolę wychowawczą. Praktykując ascezę, podporządkowaną postępowi cnót, człowiek coraz pełniej przystosowuje się do dobra i uległości Duchowi Świętemu.

„U korzeni wolności tkwi spontaniczność duchowa: skłania nas ona do dobra, które jest przyczyną miłości, wzbudza poruszenie pragnienia i zapewnia w końcu radość. Jesteśmy wolni nie pomimo tej skłonności, ale z jej powodu, ponieważ otwiera ona nasze serce i nasz umysł na wymiar nieskończoności prawdy i dobra”[9].

Czy w tej koncepcji wolności jest miejsce na grzech?

„Zdolność do grzechu jest słabością, związaną zresztą z kondycją stworzenia, które nie może własnymi siłami nadać sobie bytu ani doskonałości moralnej”[10].

Grzech nie jest alternatywną do dobra realizacją wolności. Jest wynikiem braku wolności, sprzeciwia się cnocie, ale nie w sposób absolutny. Jego korzeniem jest miłość własna, która jednak maleje wraz z duchowym wzrostem. Ten wzrost nie byłby możliwy bez cnoty pokory i uznawania przez człowieka własnej grzeszności.

„Największą wolnością jest wolność Boga; będąc bezgrzeszną jest ona w pełni twórcza, jej moc nie napotyka na żadne wewnętrzne przeszkody. Im bardziej odtąd człowiek zbliża się do Boga przez wzrastanie moralne uwalniające go od skłonności do grzechu, tym dalej podąża ku pełnej wolności w udziale wolności samego Boga”[11].

Wybrane prace:

1. Le Renouveau de la Morale (1964)
2. La faim de l’Evangile (1976)
3. Le quête du Bonheur (1979) – Szczęście odnalezione (1998)
4. Les Sources de la Morale chrétienne (1985) – Źródła moralności chrześcijańskiej (1994)
5. La justice évangelique (1986)
6. Ce qu’on ne peut jamais faire (1986)
7. La prière chrétienne (1989)
8. La grâce de Marie (1989)
9. L’Evangile et la Morale (1990)
10. La Morale catholique (1991)
11. La vie spirituelle du chrètien selon saint Paul et saint Thomas d’Aquin (1994) – Życie duchowe chrześcijanina według św. Pawła i św. Tomasza z Akwinu (1998)

Zofia Tylutki