Tommaso da Modena, „Hugo de Sancto Caro”

Na przełomie XII i XIII w., w momencie powstawania wielkich uniwersytetów, na intelektualnej scenie Europy pojawia się wybitny naukowiec i biblista: Hugo de Sancto Caro, uważany przez współczesnych badaczy zarówno za jednego z pierwszych przedstawicieli egzegezy uniwersyteckiej, jak i kontynuatora myśli wieku poprzedniego.

Jego bogatą twórczość egzegetyczną przedstawię w oparciu o trzy dzieła, a mianowicie Postillae in totam Bibliam, Concordantia i dominikańską edycję Pisma Świętego. Dzieła te są nie tylko świadectwem wysokiego poziomu Hugonowych badań, ale również doskonałym przykładem trzynastowiecznego naukowego podejścia do Biblii.

Postillae in totam Bibliam

W 1230 r. Hugo de Sancto Caro zostaje mianowany w Paryżu drugim mistrzem świętej teologii w nowopowstałym Zakonie Kaznodziejskim[1]. Trzy lata później, w 1233 r., Hugona wybrano przeorem konwentu św. Jakuba w Paryżu, na którym to stanowisku pozostał aż do wyboru na prowincjała Francji w 1236 r. Owe sześć lat pobytu w Paryżu, oprócz sprawowania funkcji przełożonego, było dla niego okresem intensywnej pracy intelektualnej jako wykładowcy i twórcy licznych komentarzy. Już pobieżne przeanalizowanie listy tytułów dzieł i ilości zachowanych rękopisów uświadamia, jak ważne miejsce w jego intelektualnym życiu odegrała Księga Biblii[2].

Widocznym owocem tych sześciu lat pracy dydaktycznej jest dzieło Postillae in totam Bibliam lub też Postillae in universam Bibliam, iuxta quadruplicem sensum: litteralem, allegoricum, moralem, anagogicum[3]. Tytuł wskazuje, iż jego materią był wykład egzegetyczny wszystkich ksiąg Biblii. Powszechnie uważa się, że dzieło to pochodzi z egzegetycznego warsztatu Hugona. Nie ma natomiast pewności, czy zostało napisane bezpośrednio przez niego, czy też jest to późniejsza (powstała po 1236 r.) kompilacja jego paryskich wykładów.

Strona z „Biblii Wacława IV”

Tekst postylli już na wstępie zwraca uwagę na dwie stosunkowo istotne rzeczy. Z jednej bowiem strony jest ona niejako ,,uzupełnieniem, dodatkiem? do tak znanych dzieł, jakim były Glossa Ordinaria i Maior Glossatura, pokazując tym samym ciągłe zainteresowanie mistrzów trzynastowiecznych duchem egzegezy wieku XII[4]. Z drugiej zaś strony, Hugonowa postylla jest doskonałym przykładem dzieła powstałego na bazie tekstów wykładów i stanowi swoisty ,,zapis” trzynastowiecznego wykładu uniwersyteckiego. Hugo głosząc wykłady miał zamiar dostarczyć swoim studentom jak najlepszy i uaktualniony komentarz ksiąg biblijnych w świetle ich wszystkich czterech sensów, mianowicie literalnego, symbolicznego, typologicznego i anagogicznego. Pomimo iż w swoim komentarzu uwzględnił on wszystkie wymienione znaczenia, to jednak preferował i doceniał rolę sensu literalnego. Podkreślenie tego znaczenia stanowi nie tylko novum trzynastowiecznej egzegezy, ale i wyraźny znak kontynuacji naukowego podejścia do tekstu Biblii, zapoczątkowanego w badaniach egzegezy szkół. W swojej ostatecznej wersji Postillae zawierały przejrzyście i logicznie ułożony zbiór cytatów z glos, tekstów oryginalnych, na których opierały się glosy, a także z tekstów późniejszych autorów, w tym również dwunastowiecznych[5]. Oczywiście, znaleźć tu można również wyniki badań i przemyśleń samego Hugona. Sullivan tak pisze w swojej publikacji: ,,Jego gigantyczna praca jest również z tego względu godna uwagi, iż stanowi owoc jego medytacji […] to właśnie jego oryginalność jest tym elementem, który najlepiej charakteryzuje jego komentarz”[6].

Świadectwem wielkości, a zarazem użyteczności Postillae jako narzędzia egzegetycznego w badaniach biblijnych jest szybkie rozpowszechnienie się dzieła Hugonowego wśród mistrzów paryskich. Doskonałym przykładem tych wpływów jest działalność następcy Hugona na katedrze teologii w klasztorze św. Jakuba – Guerric de Saint-Quentin. Dominikanin ten jako pierwszy użył w swoich wykładach cytatów z Frater Hugo. Na ogromną popularność tego dzieła wskazuje również ilość jego edycji, które ukazywały się aż do XVII w.

Tomasz Gałuszka OP

Powrót