Verba thematis drugiego kazania Wilhelma zostały, przypomnijmy, zaczerpnięte również z Księgi Syracha (51, 31): Adpropiate ad me indocti et congregate vos in domum discipline [Przybliżcie się do mnie, ludzie nieumiejętni, i zgromadźcie się do domu nauki][1]. W kazaniu tym Wilhelm stara się wyjaśniać dwie kwestie: czym jest szkoła i jakie metody pomagają uczniowi w zdobyciu mądrości. Swoją odpowiedź nasz autor organizuje, podobnie jak w przypadku pierwszego kazania, wokół trzech części: que sit domus discipline; que disciplina; que causa congregandi[2].

Gustave Doré, „Jakub walczący z aniołem”

W pierwszej części autor koncentruje się na dokładnym opisaniu domus discipline (cap. XXX, s. 47-48). Rozpoczyna od powiązania sensu largo wspomnianego „domu dyscypliny” z Kościołem, będącym miejscem zarówno chrztu, jak i życia wspólnoty chrześcijańskiej. To właśnie w Kościele – jak pisze Wilhelm – ludzie stają się discipuli Domini. Dopiero wówczas człowiek może przejść do „domu dyscypliny” rozumianego sensu stricto, czyli szkoły, w której formowani są uczniowie. Wilhelm, krótko wyjaśniając, czym jest szkoła w swej istocie, odwołuje się do niezwykle nośnego obrazu zaczerpniętego z komentarza św. Hieronima do Księgi Izajasza[3]: szkoła może być nazwana „domem Jakuba”, gdyż w niej, na wzór Jakuba walczącego z aniołem, uczniowie staczają liczne walki w celu zdobycia wiedzy. Ponadto określenie domus discipline – według trzeciej i ostatniej już interpretacji – odnosi się również do religii, w której uczniowie są zachowywani.

W środkowej części kazania Wilhelm przedstawia własną koncepcję zintegrowanego wychowania ucznia. Jego zdaniem podstawowym narzędziem w zdobywaniu wiedzy, jakie stosuje się w „domu dyscypliny”, jest sama disciplina (s. 48). Wilhelm ma tu na myśli jeden proces wychowawczy, który należało jednak prowadzić na dwóch poziomach. W pierwszej kolejności przedstawia wychowanie, które moglibyśmy nazwać ogólnoludzkim lub fundamentalnym, bazujące na naturze i stanowiące nieodłączną podstawę wychowania religijnego. Miałoby ono być trojakie i zmierzać do realizacji trzech celów. Proces wychowawczy mianowicie doprowadza do rozwoju intelektualnego ucznia (disciplina mentis informativa), zmierza do udoskonalenia języka i rozwinięcia w uczniu umiejętności posługiwania się nim w sposób poprawny (disciplina verborum ordinativa), a także wykształca w uczniu zachowania zgodne z wymogami moralności (disciplina operum correctiva). Na tych trzech rodzajach dyscypliny bazują trzy rodzaje wychowania religijnego. Odnoszą się one kolejno do, interpretowanej zgodnie z wymogami egzegezy duchowej, dyscypliny: serca (disciplina cordis), ust (disciplina oris) i dzieła (disciplina operis; cap. XXX, s. 48).

„Pani Gramatyka i jej uczniowie”

W trzeciej i zarazem ostatniej części kazania Wilhelm wskazuje korzyści płynące z bycia członkiem społeczności szkolnej i ogólnie poddania się procesowi wychowania. Dominikanin, pozostając wiernym podanej wcześniej definicji szkoły jako domus Jacob, czyli miejsca walki, dowodzi, że domus discipline jest bezpieczną twierdzą, która chroni uczniów i pozwala przetrwać „burzę chciwości” (tempestas avaricie), potop rozpusty (diluvium luxurie) i wojnę pychy (bellum superbie; cap. XXX, s. 48). Ten zaś, kto nie uczęszcza do szkoły (w domyśle dominikańskiej) i nie poddaje się wychowaniu, nie tylko jest pozbawiony jakichkolwiek korzyści, ale naraża się na nieuniknione ataki ze strony zła i wreszcie – upadek. Sytuację takiego człowieka Wilhelm podsumowuje krótko: „żyje on w niedoli”. Potwierdzeniem powyższych opinii, a zarazem uroczystym zakończeniem kazania są dwa cytaty, zaczerpnięte z dzieł Bernarda z Clairvaux i Hugona ze Św. Wiktora. Ostatni z nich pisał: Disciplina omnis inordinatus [!] motus, atque illicitos appetitus suffocat (cap. XXX, s. 49)[4].

Tomasz Gałuszka OP