Tematem pierwszego kazania – jak już powiedzieliśmy – uczynił Wilhelm cytat z Księgi Syracha (51, 18)[1]. Opierając się na tym tekście, autor zaproponował własną divisio textus i podzielił kazanie na trzy części.

Diego de la Cruz, „Jezus wśród uczonych w Piśmie”

Kazanie otwiera stosunkowo obszerny wykład na temat mądrości, mający być komentarzem do słów z verba thematis: Quesivi sapientiam[2] (cap. XXX, s. 43-45). Interesujące, że Wilhelm unika odpowiedzi wprost na pytanie, czym jest mądrość, i generalnie nie podaje jej pozytywnej definicji. Dokładnie natomiast opisuje przeciwieństwo prawdziwej mądrości – czyli różne mądrości tego świata. Są one – zdaniem Wilhelma – trojakiego rodzaju. Po pierwsze – to zła mądrość (sapientia mala), która przejawia się w pożądliwości, pysze i rozwiązłości; następnie – próżna mądrość (sapientia vana), skupiająca się nie na rzeczach istotnych, ale błahych i przemijających; w końcu – nadmierna mądrość (sapientia superflua), która ujawnia się w próżnej ciekawości i bezpłodnych dywagacjach. Mądrości tego świata autor przeciwstawia prawdziwej mądrości, przy czym nie wyjaśnia już, czym dokładnie jest ta ostatnia. Podaje natomiast listę powodów, dlaczego w ogóle warto o nią zabiegać. Najpierw wymienia trzy korzyści płynące ze zdobywania mądrości: duchową słodycz (ratio saporis), piękno (ratio decoris) i dobrze rozumianą użyteczność (ratio utilitatis). Ten ostatni element zostaje rozwinięty przez Wilhelma. Pisze on: Item, querenda est sapientia quia iuvat ad resistendum omni malo (s. 44).

W drugiej części swojego kazania autor koncentruje się na analizie początkowych słów tematu: Cum adhuc iunior sum, priusquam oberrem[3] (cap. XXX, s. 45-46). Najlepszym wiekiem na zdobywanie mądrości – zdaniem Wilhelma – jest dzieciństwo i ogólnie młodość. Teza ta zostaje przez niego potwierdzona szeregiem obrazów biblijnych, które miały być łatwo zrozumiane przez młode audytorium. W pierwszej kolejności autor stawia przed oczyma swoich słuchaczy ich rówieśnika i, moglibyśmy powiedzieć, wzorowego ucznia – dwunastoletniego Chrystusa zasiadającego wśród świątynnych uczonych. Wilhelm nie rozwija tego wątku, uznając zapewne za oczywiste priorytetowe miejsce tej nowotestamentalnej historii w działalności kaznodziejskiej w dominikańskiej szkole. Nieco dokładniej natomiast zajmuje się dwiema postaciami ze Starego Testamentu: Mojżeszem i Danielem. W przypadku Mojżesza akcentuje dwa momenty z jego dziejów: zesłanie manny i wydarzenia pod górą Synaj. Młodość – pisze Wilhelm – jako początek życia podobna jest do poranka. To właśnie w godzinach rannych Izraelici w trakcie wyjścia z Egiptu otrzymywali mannę z nieba. Poranek jest czasem przyjmowania, ponieważ wszystko się rozpoczyna, otwiera, jest jeszcze niezmącone i niezmęczone grzechem, frustracją i starością. Młodość jest z tego powodu czysta. Z kolei czystość jest niezbędna do przyjęcia mądrości, o której wspomniał w pierwszej części kazania. Dowodem na taką dyspozycję – czytamy dalej – jest sytuacja, gdy Mojżesz nakazał ludowi dokonać rytualnego oczyszczenia, zanim sam przystąpił do spotkania z Bogiem na górze Synaj. W tym miejscu autor wzmacnia swoją opinię wprowadzeniem kolejnej postaci biblijnej – Daniela. Uczniowie dominikańscy mieli przypomnieć sobie wydarzenia opisane w Księdze proroka Daniela, kiedy to czterech młodzieńców znalazło się na dworze króla babilońskiego i zostało poddanych próbie (Dn 1, 1-20). Daniel i jego towarzysze zrezygnowali z jedzenia nieczystych rytualnie cibus gentilium ze stołu Nabuchodonozora. Konsekwencją tej decyzji, podjętej in corde suo, było udzielenie im przez Boga daru mądrości. Ponadto sam prorok otrzymał jeszcze zdolność widzenia i interpretacji snów. Radykalizm Daniela i czterech młodzieńców w zachowaniu czystości został szczodrze wynagrodzony i takiej nagrody mieli oczekiwać również dominikańscy pueri (s. 46).

„Daniel wyjaśniający sen Nabuchodonozora”

Ostatnia, trzecia część pierwszego kazania zawiera krótkie wyjaśnienie zakończenia podanych verba thematis: Palam in oratione mea[4] (s. 46). Według Wilhelma, mądrość można zdefiniować jako oświecenie i łaskę ofiarowaną przez Boga. Człowiek może jedynie czekać i pracować nad wewnętrzną dyspozycją do przyjęcia tego daru. To przygotowanie Wilhelm streszcza za pomocą trzech terminów: uczciwie żyć, gorliwie studiować i chętnie słuchać[5]. Działania te obowiązują każdego człowieka, bez względu na wiek i pozycję społeczną. W tym miejscu Wilhelm wprowadza nowy wątek, mianowicie popularny w całej teologicznej literaturze średniowiecza temat triady moralno-duchowej, czyli trzech etapów duchowego rozwoju człowieka[6]. Ponieważ młodzi słuchacze kazań Wilhelma należeli do grupy rozpoczynających formację (status incipientium), dlatego też – zdaniem autora – mieli oni przede wszystkim skupić się na kształtowaniu odpowiedniej postawy, tzn. otwartości na korekty ze strony wychowawców i bezwzględne im posłuszeństwo. Jako początkujący wchodzą bowiem dopiero na drogę prawdy i kształtują postawy zgodne z przykazaniami. Co się zaś tyczy następnych stopni, Wilhelm z Tournai sygnalizuje tylko, że osoby na wyższych stopniach formacji powinny umacniać w sobie dobro zdobyte i wciąż zdobywane (status proficientium), a wreszcie trwać w wierności wymogom życia kontemplacyjnego (status perfectorum).

Tomasz Gałuszka OP