Hendrik Hondius I, „Berengariusz z Tours”

Berengariusz to żyjący w XI w. teolog i przełożony szkoły biskupiej w Tours. W 1047 r. zgłosił publicznie wątpliwości w sprawie przeistoczenia chleba i wina w Ciało i Krew Pańską. Stwierdził, że Chrystus jest obecny w znakach sakramentalnych jedynie symbolicznie, gdyż nie jest możliwe oddzielanie ich przypadłości od ich substancji; ponadto nawet w tym przypadku substancja, jego zdaniem, musi podlegać prawom przestrzeni.

Twierdzeniami Berengariusza zajęło się kilka synodów lokalnych, odbywających się w latach 1050-1079, i na wszystkich zostały one odrzucone. Na trzech odbywających się w Rzymie synodach był obecny Berengariusz, który podpisywał na nich prawowierne wyznania wiary.

Wyznanie wiary złożone w 1059 r.:

„Ja Berengariusz, […] znając prawdziwą i apostolską wiarę, potępiam każdą herezję, zwłaszcza tę, o którą zostałem oskarżony, a która usiłuje dowodzić, że chleb i wino złożone na ołtarzu są po konsekracji jedynie sakramentem, nie zaś prawdziwym Ciałem i Krwią Pana naszego Jezusa Chrystusa i nie mogą być zmysłowo – chyba że tylko i wyłącznie w sakramencie – dotykane rękami kapłanów lub łamane lub starte zębami wiernych. Zgadzam się ze Świętym Kościołem Rzymskim i Stolicą Apostolską oraz ustami i sercem wyznaję – przysięgając przez Świętą i współistotną Trójcę i przez tę przenajświętszą Ewangelię – że w odniesieniu do sakramentu Pańskiego Stołu mam tę samą wiarę, którą ma panujący i czcigodny papież Mikołaj i ten święty synod, a którą mocą ewangelicznego i apostolskiego autorytetu przekazał do zachowania, mnie zaś, bym ją potwierdził, a mianowicie, że chleb i wino, które są złożone na ołtarzu po konsekracji nie są jedynie sakramentem, lecz także prawdziwym Ciałem i Krwią Pana naszego Jezusa Chrystusa i zmysłowo – nie tylko w sakramencie – ale i w prawdzie są dotykane i łamane rękami kapłanów i zębami wiernych starte. Ogłaszam, że ci, którzy wystąpili przeciw tej wierze są godni wiecznego potępienia razem z ich naukami i stronnikami”.

„Krwawiąca Hostia z Dijon”

Wyznanie wiary złożone w 1079 r.:

„Ja Berengariusz, sercem wierzę i ustami wyznaję, że chleb i wino, które zostają złożone na ołtarzu, przez tajemnicę świętej modlitwy i słowa naszego Odkupiciela są przemienione w prawdziwe, własne i ożywiające Ciało i Krew Jezusa Chrystusa Pana naszego i po konsekracji są prawdziwym Ciałem Chrystusa, które narodziło się z Dziewicy, które ofiarowane dla zbawienia świata wisiało na Krzyżu i które siedzi po prawicy Ojca oraz prawdziwą Krwią Chrystusa, która wypłynęła z Jego boku, nie tylko przez znak i moc sakramentu, ale we własnej naturze i prawdzie substancji.  W to, co zawiera to pismo, które przeczytałem i wy rozumiecie – tak wierzę. I nie będę dłużej uczył niczego przeciwko tej wierze. Tak mi dopomóż Bóg i ta święta Boża Ewangelia”.

Wywołany przez Berengariusza spór o Eucharystię przyczynił się do wykształcenia i dopracowania doktryny transsubstancjacji. Jak zauważa kard. Gerhard Müller, miał on też i inne konsekwencje, w tym i terminologiczne:

„Do tego czasu sakramentalne Ciało Chrystusa – ponieważ jego duchowe znaczenie jest poznawalne tylko przez wiarę – było nazywane corpus Christi mysticum [mistyczne Ciało Chrystusa], Kościół natomiast jako widzialną wspólnotę, zwano corpus Christi verum [prawdziwe Ciało Chrystusa]. W polemice z Berengarem Eucharystię zaczęto teraz nazywać corpus Christi verum, a Kościół – corpus Christi mysticum”[1].