Obok hymnu z Listu do Filipian, tekstem wyjątkowo ważnym z punktu widzenia chrystologii jest hymn z Listu do Kolosan. Sam list należy do późniejszych tekstów Pawłowych (nie brakuje też egzegetów, którzy uważają, że jego autorem nie jest sam Apostoł Narodów, ale być może któryś z jego bliskich współpracowników). Dość powszechnie przyjmuje się, że hymn powstał w kontekście liturgicznym. W syntetyczny sposób przedstawia on prawdę o powszechnym panowaniu Chrystusa:

¹⁵ On jest obrazem Boga niewidzialnego,
Pierworodnym wobec każdego stworzenia,
¹⁶ bo w Nim zostało wszystko stworzone:
i to, co w niebiosach, i to, co na ziemi,
byty widzialne i niewidzialne,
czy Trony, czy Panowania, czy Zwierzchności, czy Władze.
Wszystko przez Niego i dla Niego zostało stworzone.
¹⁷ On jest przed wszystkim i wszystko w Nim ma istnienie.
¹⁸ I On jest Głową Ciała – Kościoła.
On jest Początkiem,
Pierworodnym spośród umarłych,
aby sam zyskał pierwszeństwo we wszystkim.
¹⁹ Zechciał bowiem [Bóg], aby w Nim zamieszkała cała Pełnia
²⁰ i aby przez Niego znów pojednać wszystko z sobą:
przez Niego – i to, co na ziemi, i to, co w niebiosach,
wprowadziwszy pokój przez krew Jego krzyża.

Chrystus jako farmaceuta, leczący grzech Adama i Ewy.

Hymn zbudowany jest z dwóch strof. Pierwsza (w. 15-17) wskazuje na wyjątkowe miejsce Chrystusa w porządku stworzenia. Druga (w. 18-20) przedstawia Jego rolę w porządku zbawienia. Paweł nazywa Chrystusa „obrazem Boga niewidzialnego”. Tytuł ten, podobnie jak w 2 Kor 4,4, zdaje się zawierać podwójne odniesienie. Najpierw do Rdz 1, 26-27, gdzie pierwszy człowiek zostaje stworzony „na obraza Boga”. Poprzez grzech, podobieństwo Adama do Boga uległo poważnemu zniekształceniu. W przeciwieństwie do Adama, Chrystusa jest prawdziwym i doskonałym obrazem Boga. Ludzie, którzy wedle prawa pochodzenia i dziedziczenia nosili w sobie podobieństwo do praojca Adama, przyjmując wiarę w Chrystusa zostają wezwani, by od teraz nieść w sobie obraz Chrystusa, drugiego Adama. Wierzący staje się nowym człowiekiem, stworzonym na obraz Chrystusa. Warto zauważyć, że temat Chrystusa jako drugiego Adama jest specyficznie Pawłowy (Rz 5, 12-19; 8,29; 1 Kor 15, 45-49). Ale sformułowanie „obraz Boga niewidzialnego” odsyła także do późnojudaistycznej refleksji, wedle której Adam nie został stworzony jako „obraz Boga”, ale „na obraz Boga”. Został stworzony wedle modelu, archetypu, którym jest Mądrość Boża (Mdr 26). W myśli Pawła, Chrystus zostaje niejako utożsamiony z Bożą Mądrością (1 Kor 1, 24).

Chrystus więc jako człowiek, nowy Adam, jest obrazem Boga. W swej refleksji, Paweł idzie jednak dalej. Od Chrystusa – uwielbionego człowieka, przechodzi do Chrystusa preegzystującego. Istniejąc więc „przed wszystkim” (w. 17), Chrystus jest Tym przez którego, dla którego i w którym wszystko zostało stworzone. Tutaj również może dostrzec odniesienie do literatury mądrościowej, która łączy tematy zrodzenia Mądrości i jej pośredniczącej roli w stworzeniu (Prz 8,22-25; Syr 24,9). Chrystus, na podobieństwo Mądrości, przedstawiony jest jako początek całego wszechświata: tego, „co w niebiosach” i tego, „co na ziemi”, wszelkich mocy duchowych (Trony, Panowania, Zwierzchności, Władze). Prawdę tę wyrażają także słowa „pierworodny wobec każdego stworzenia”. Jako „pierworodny”, Chrystus posiada władzę nad całym stworzeniem.

„Stworzenie Ewy”

Warto zauważyć, że późniejsza refleksja teologiczna, w oparciu o ten fragment listu św. Pawła, rolę Chrystusa w stwarzaniu (razem z Ojcem i Duchem) wyrazi w kategorii przyczynowości. Chrystusa jest przyczyną sprawczą świata, bo wszystko został stworzone „przez Niego”. Jest jego przyczyną wzorczą, bo „w Nim” on został stworzony; w Nim, jako w „obrazie”, Bóg kontemplował  i wedle Niego „modelował” swoje dzieło. Jest wreszcie jego przyczyną celową – „dla Niego zostało wszystko stworzone”, o ile chwała Ojca jest również chwałą Tego, przez którego wszystko zostało uczynione. Wreszcie słowa „w Nim wszystko ma istnienie” wskazują na trwałą zależność świata od Chrystusa. Średniowieczna teologia będzie mówić tutaj o creatio continua.

Chrystus, który posiada absolutne „pierwszeństwo” wobec całego stworzenia, jest zarazem „pierworodnym spośród umarłych”. Paweł przechodzi w swoim liście z perspektywy stwórczej i kosmicznej do perspektyw soteriologicznej. Nazwany „początkiem” (arche), Chrystus jest wzorem i fundamentem zmartwychwstania. Chodzi tu nie tylko o pierwszeństwo w czasie, ale także o sprawczość w  zmartwychwstaniu wszystkich ludzi. Jak jest początkiem stworzenia, tak też jest początkiem „nowego stworzenia”, które dokonuje się w porządku łaski. Zauważmy, że owocem „krwi Jego krzyża” nie jest tylko zmartwychwstanie ludzi, ale kosmiczne dzieło pojednania. W zbawieniu więc, oprócz zgładzenia ludzkich grzechów, chodzi o przywrócenie harmonii miedzy Chrystusem a całym stworzeniem. Innymi słowy, pojednanie dokonane przez Chrystusa jest przywróceniem całego świata do stanu, który utracił na skutek grzechu człowieka. Skutki tego grzechu dotknęły wszystkie byty, także byty materialne, które zwróciły się przeciwko człowiekowi. Ten świat również zostaje odkupiony, poprzez uprzednie pojednanie człowieka z Bogiem.

Hymn św. Pawła z Listu do Kolosan przedstawia więc syntezę dzieła Chrystusa. Jak zostaliśmy przez Niego odkupieni, tak też zostaliśmy przez Niego stworzeni. Sprawczość Chrystusa w odkupieniu i  stworzeniu odkrywa zarazem tajemnicę Jego osoby: Człowieka, który z miłości umiera na krzyżu i Tego, który istnieje poza czasem, w transcendentnej wobec całego stworzenia rzeczywistości.

Paweł Klimczak OP