W jaki sposób człowiek odpowiada na Objawienie? Jaka powinna być właściwa reakcja na to, że Bóg odsłonił siebie samego? Tą właściwą odpowiedzią na Objawienie Boga jest wiara.

5.1. Sobór Watykański II ujął to następująco:

„Bogu objawiającemu należy okazać posłuszeństwo wiary (por. Rz 16, 26; por. Rz 1, 5; 2 Kor 10,5-6), przez które człowiek z wolnej woli cały powierza się Bogu, okazując pełną uległość rozumu i woli wobec Boga objawiającego i dobrowolnie uznając objawienie przez Niego dane. By móc okazać taką wiarę, trzeba mieć łaskę Bożą uprzedzającą i wspomagającą oraz pomoce wewnętrzne Ducha Świętego, który by poruszał serca i do Boga zwracał, otwierał oczy rozumu i udzielał wszystkim słodyczy w uznawaniu i dawaniu wiary prawdzie. Aby zaś coraz głębsze było zrozumienie objawienia, tenże Duch Święty darami swymi wiarę stale udoskonala”[1].

5.2. W pewnym sensie Objawienie urzeczywistnia się dla ludzi dopiero wtedy, gdy odpowiadają na nie posłuszeństwem wiary. Jak pisał Joseph Ratzinger:

„Może już istnieć Pismo, a jeszcze nie będzie Objawienia. Objawienie jest rzeczywistością zawsze i tylko wtedy dopiero, gdy pojawi się wiara. Niewierzący ma na sobie zasłonę, o której Paweł mówi w trzecim rozdziale 2 Listu do Koryntian. Może on Pismo czytać i rozumieć, co w nim jest napisane; może nawet logicznie rozumieć, co autor ma na myśli i jak wiążą się z sobą jego wypowiedzi, a mimo to nie stał się jeszcze uczestnikiem Objawienia. Objawienie dociera dopiero tam, gdzie – poza poświadczającymi je materialnymi wypowiedziami – zaczyna przez wiarę działać również sama jego wewnętrzna rzeczywistość. Dlatego do Objawienia należy w pewnym stopniu także przyjmujący je podmiot, bez którego ono nie istnieje. Objawienia nie można włożyć do kieszeni, tak jak nosi się z sobą książkę. Jest ono żywą rzeczywistością, która potrzebuje żywego człowieka, jako miejsca swej obecności”[2].

5.3. Czym jest wiara? Oto klasyczna definicja aktu wiary sformułowana przez św. Tomasza z Akwinu:

Credere est actus intellectus assentientis veritati divinae ex imperio voluntatis a Deo motae per gratiam[3].

„Wiara jest aktem rozumu, przekonanego o prawdzie Bożej z nakazu woli, poruszonej łaską przez Boga”.

Przeanalizujmy teraz krótko tę definicję:

Johannes Vermeer, „Alegoria wiary”

5.3.1. Wiara jest aktem intelektu, czyli jest rozumna. Jest rodzajem poznania, w którym nasz rozum działa według szczególnych prawideł, ponieważ opiera się na Objawieniu, a nie tylko na tym, co może poznać własnymi siłami. Wiara odnosi się zarówno do prawd poznawalnych rozumem naturalnym, jak i do tych, które rozum przekraczają, a więc tych, o których wiemy tylko dzięki Objawieniu. Przyjmujemy więc przez wiarę prawdy, które przekraczają rozum, które – jak pisze Akwinata – są supra rationem, czyli „ponad rozumem” (prawda o Trójcy Świętej, o Wcieleniu, itp.). Prawdy te nie są jednak „sprzeczne z rozumem” – contra rationem. W akcie wiary rozum zostaje więc wyprowadzony ponad to, co jest mu dane z natury, ale nie jest wprowadzony w absurd. Jest raczej pociągnięty do jakiegoś „nad-sensu”, którego nie może odkryć własnymi siłami, i który może mu zostać tylko ofiarowany przez Boga.

5.3.2. Jak możliwe jest przyjęcie prawd przekraczających rozum? Konieczny jest nakaz woli. Wola, której głównym aktem jest miłość, prowadzi człowieka do przyjęcia prawd w zaufaniu Bogu, czyli Komuś objawiającemu się. Wola nie tylko podpowiada: uznaj to za prawdę, ale mówi: pokochaj Tego, który to mówi, i to, co mówi. Nawiąż z Nim bezpośrednią relację miłości.

5.3.3. Poruszenie przez łaskę. Bóg pierwszy pociąga do wiary, stoi u jej początku. Wiara jest jednak aktem wolności, dlatego teologia katolicka twierdzi, że akt wiary jest równocześnie decyzją i łaską. W tym stwierdzeniu, które na pierwszy rzut oka może wydawać się absurdalne, wyraża się tajemnica działania Boga jako Powszechnej Przyczyny wszystkiego. Może bowiem On sprawić, by wolny wybór człowieka (decyzja) był całkowicie Jego darem (łaska).

5.4. Fides quae i fides qua. Definicja podana przez św. Tomasza składa się z dwóch połączonych części. Jedna mówi o prawdach, które przyjmuje wiara, druga o samym akcie ich przyjęcia. Możemy więc wprowadzić następujące rozróżnienie:

• fides quae („wiara, w które”) – treść wiary. Idzie tu o zawartość chrześcijańskiego wyznania wiary, o treści, które są w nim przekazywane. Na przykład, gdy wyznajemy: „Wierzę w Boga Ojca Wszechmogącego…”, treścią jest to, że Bóg jest Wszechmogącym Ojcem.
• fides qua (wiara, którą”) – akt wiary. W podanym powyżej przykładzie aktem wiary jest cały zespół poruszeń umysłu i woli, które w konsekwencji dają przyświadczenie, przylgnięcie całym sobą do Boga Ojca Wszechmogącego.

5.5. Koniecznie należy zapoznać się z jeszcze jedną tezą św. Tomasza:

Actus credentis non terminatur ad enuntiabile, sed ad rem[4].

„Ostatecznym ukierunkowaniem aktu wiary nie są zdania wyrażające jej treść, lecz sama rzeczywistość”.

To stwierdzenie wyraża coś bardzo doniosłego. Otóż prawdy wiary, a więc fides quae, są wyrażane w różnych zdaniach, na przykład: „Bóg jest wszechmocny”. Jednak nie te zdania, nie te stwierdzone w sądach prawdy są celem, do którego dochodzi nasz akt wiary. Akt wiary „przenika” jakby przez te zdania i osiąga samą rzeczywistość, czyli Wszechmocnego Boga.

5.6. Wiara i wspólnota. Jak pisał Benedykt XVI:

Samo wyznanie wiary jest aktem zarówno osobistym jak i wspólnotowym. Pierwszym podmiotem wiary jest faktycznie Kościół. W wierze wspólnoty chrześcijańskiej każdy otrzymuje chrzest, skuteczny znak wejścia do ludu wierzących, aby zyskać zbawienie[5].

Teolog powinien pamiętać o tym, że jego wiara nie jest „prywatna”, ale że wyznając ją jest włączony w „pierwszy podmiot wiary”, którym jest Kościół.

Mateusz Przanowski OP