„Stworzenie człowieka”

Jak już wspominaliśmy we wcześniejszych esejach poświęconych wierze i rozumowi (zob. np. tu, tu i tu), zarówno objawienie Boże jak i odkrycia naukowe są darami pochodzącymi od Boga, mogącymi nas do Boga doprowadzić. W takim ujęciu nie mogą one stać ze sobą w sprzeczności. Zatem, prawdziwie katolickie podejście do odkryć i intuicji nauki ewolucyjnej musi pozostawać w zgodzie z objawieniem siebie samego przez Boga, które osiągnęło swój punkt kulminacyjny w osobie i misji Słowa wcielonego, Jezusa Chrystusa.

Najbliższa seria naszych esejów na temat teologii katolickiej i ewolucji skupi się na doktrynie Kościoła katolickiego dotyczącej stworzenia i początków rodzaju ludzkiego. Jakie prawdy Bóg nam wyjawił o swoim stworzeniu – o stworzeniu nie tylko świata, ale szczególnie istot ludzkich, które ukształtował? Jakie prawdy objawione powinny zostać ujęte w dyskusji z teorią ewolucji?

Aby odpowiedzieć na te pytania, najlepiej odnieść się do Katechizmu Kościoła Katolickiego, który zawiera wykład pięknie podsumowujący doktrynę katolicką na temat stworzenia, objawioną w Piśmie Świętym. Czytamy w nim, „najpierw o Stwórcy, następnie o Jego stworzeniu, a w końcu o upadku na skutek grzechu; by podnieść nas z tego grzechu, przyszedł Jezus Chrystus” (KKK 279).

Po pierwsze, Katechizm naucza, że świat jest światem stworzonym. Starożytne credo Kościoła katolickiego wyznają, że Bóg Ojciec jest „Stworzycielem nieba i ziemi” (Skład Apostolski), „wszystkich rzeczy widzialnych i niewidzialnych” (Credo Nicejskie). Nowy Testament wyjawia, że Bóg stworzył wszystko poprzez swoje wieczne Słowo, swojego ukochanego Syna. Przez Syna, „bo w Nim zostało wszystko stworzone: i to, co w niebiosach, i to, co na ziemi […] Wszystko przez Niego i dla Niego zostało stworzone. On jest przed wszystkim i wszystko w Nim ma istnienie” (Kol 1,16-17). W Kościele wierzymy również w kreatywne działanie Ducha Świętego – „dawcy życia”, „Ducha Stworzyciela” i „źródła wszelkiego dobra” (KKK 291).

„Bóg umieszczający Adama w ogrodzie rajskim”

Na poziomie metafizycznym oznacza to, że Bóg – wieczny, w Trójcy jedyny – nie tylko stworzył świat wraz z czasem u początku dziejów, stwarzając coś w miejscu, w którym uprzednio nie było nic, ale również podtrzymuje On świat przy życiu w czasie, zapobiegając unicestwieniu swojego stworzenia, a więc jego powrotowi do nicości. Nie istnieje nic, co nie zawdzięczałoby swojego obecnego istnienia Bogu Stworzycielowi (KKK 338).

W następnej kolejności Katechizm naucza, że świat został stworzony dla chwały Bożej. Jak wyjaśnia św. Bonawentura, Bóg stworzył wszystkie rzeczy „nie dla przymnożenia chwały, ale dla ukazania jej szerzej i przekazania” (por. KKK 293). Bóg nie ma żadnego innego powodu dla stworzenia niż istniejące w Nim miłość i dobroć. Nie powinno więc dziwić to, że stworzył On uporządkowany i dobry świat. Stworzenie jest uporządkowane, ponieważ jest stworzeniem dokonanym przez mądrego Boga, którego wolą było wytworzenie wzajemnej zależności pomiędzy wszystkimi stworzeniami. Stworzenia zależą od siebie nawzajem aby się uzupełniać w oparciu o wzajemną służbę (KKK 340). Nic dziwnego zatem, że stworzenie jest również czymś pięknym; porządek i harmonia stworzonego świata wypływają z różnorodności bytów i z relacji, które istnieją między nimi (KKK 341). Z tego wynika ostatecznie prawda, że stworzenie jest również czymś dobrym, ponieważ uczestniczy ono w dobroci Boga. Dlatego Pismo Święte objawia, że po stworzeniu świata Bóg „zobaczył, że było dobre [….] bardzo dobre” (Rdz, 1,4nn).

Po trzecie, Katechizm naucza, że stworzenie istoty ludzkiej było kulminacją stworzenia, ponieważ człowiek jest uczyniony na obraz i podobieństwo Boga. Spośród wszystkich widzialnych stworzeń, tylko istota ludzka jest w stanie poznać i umiłować swojego Stworzyciela. Jest on „jedynym na ziemi stworzeniem, którego Bóg chciał dla niego samego” (KKK 356). Bóg stworzył wszystko dla istot ludzkich, a one ze swojej strony zostały stworzone po to, aby służyć Bogu i Go kochać, i z powrotem ofiarować Mu wszelkie stworzenie (KKK 358).

Masaccio, „Wygnanie z Raju”

Co charakterystyczne, Piśmo Święte objawia, że Bóg stworzył pierwsze istoty ludzkie w stanie harmonii, nie tylko z Bogiem, ale również ze sobą nawzajem i z wszystkimi innymi stworzeniami ich otaczającymi. Nasi pierwsi rodzice zostali ukształtowani w pierwotnym stanie świętości, co pozwalało im uczestniczyć w boskim życiu (KKK 375). Ten pierwotny stan, nazywany stanem pierwotnej sprawiedliwości, był stanem łaski, dzięki któremu pierwsze istoty ludzkie były wolne od nieuporządkowanych przywiązań, które stanowią nasze obecne doświadczenie. Dopóki pozostawały w ścisłej relacji z Bogiem, dopóty pierwsze istoty ludzkie nie musiały cierpieć ani umierać.

Ostatecznie jednak, jak naucza Katechizm, nastąpił historyczny upadek, gdy pierwsze istoty ludzkie popadły w grzech:

„Opis upadku (Rdz 3) używa języka obrazowego, ale stwierdza wydarzenie pierwotne, fakt, który miał miejsce na początku historii człowieka. Objawienie daje nam pewność wiary, że cała historia ludzka jest naznaczona pierworodną winą, w sposób wolny zaciągniętą przez naszych pierwszych rodziców” (KKK 390).

Grzech pierworodny polegał na sprzeniewierzeniu się nakazowi Boga, a każdy następny grzech to nieposłuszeństwo względem Boga i wyraz braku wiary w Jego dobroć (KKK 397).

Niestety, z powodu grzechu pierworodnego, harmonia w której żyły pierwsze istoty ludzkie po stworzeniu, została zniszczona. Gdy odrzuciły one Boga, równocześnie odrzuciły Jego dary. To odrzucenie doprowadziło do nieładu we wszystkich istotach ludzkich, w ich wzajemnych relacjach oraz ich relacjach z innymi stworzeniemi będącymi w ich otoczeniu. To odarcie z łaski i harmonii stało się dziedzictwem wszystkich kolejnych pokoleń istot ludzkich, które w efekcie doświadczają cierpienia i śmierci. Chrześcijanie jednak żywią przekonanie, że:

„Świat, który – jak wierzą […] – z miłości Stwórcy powołany do bytu i zachowywany, popadł wprawdzie w niewolę grzechu, lecz został wyzwolony przez Chrystusa ukrzyżowanego i zmartwychwstałego, po złamaniu potęgi Złego” (KKK 421).

Nicanor Pier Giorgio Austriaco OP