„Trójca Święta stwarzająca Ewę”
Gdy przystępujemy do analizowania tekstów, które tradycyjnie są postrzegane jako przygotowujące pełnię objawienia Trójcy, to oczywiście patrzymy na nie z perspektywy już dokonanego objawienia w Nowym Testamencie. Wierząc w istnienie Trójcy Świętej na podstawie Nowego Testamentu, sięgamy do Starego, by w nim szukać uzasadnienia tego, co Bóg objawił o sobie w Chrystusie i Duchu Świętym.
1.1. Egzegeza symboliczna
Warto wymienić najpierw szereg tradycyjnie wskazywanych symbolicznych zapowiedzi objawienia trynitarnego w Starym Testamencie:
1.1.1. W interpretacji wielu teologów, na przykład Klemensa Aleksandryjskiego, Teofila z Antiochii, Orygenesa, Augustyna i Tomasza z Akwinu, już na samym początku Księgi Rodzaju znajduje się zapowiedź istnienia Trójcy Świętej:
Rdz 1,1-2: „Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię. Ziemia zaś była bezładem i pustkowiem: ciemność była nad powierzchnią bezmiaru wód, a Duch Boży unosił się nad wodami”.
Wyrażenie „na początku” (in principio) miało się odnosić do Syna. Z kolei drugi wers interpretowano jako mówiący o Duchu Świętym („Duch Boży unosił się nad wodami”).
1.1.2. Wskazywano też na liczbę mnogą imienia Boga – Elohim. Tu sygnalizowano wszystkie miejsca, gdzie Bóg o samym sobie lub ze sobą samym mówi w liczbie mnogiej:
Rdz 1, 26: „A wreszcie rzekł Bóg: Uczyńmy człowieka na Nasz obraz, podobnego Nam”.
Rdz 3,22: „Oto człowiek stał się jak My: zna dobro i zło; niechaj teraz nie wyciągnie przypadkiem ręki, aby zerwać owoc także z drzewa życia, zjeść go i żyć na wieki”.
Rdz 11,7: „Zejdźmy więc i pomieszajmy tam ich język, aby jedne nie rozumiał drugiego”.
Walter Kasper uważa, że wyjaśnienie tych fragmentów przy pomocy pluralis maiestatis (liczba mnoga w uroczysty sposób podkreślająca godność i majestat mówiącego) nie ma sensu. Chodzi raczej o pluralis deliberationis, a więc o dialog ze sobą samym. Zastosowanie liczby mnogiej miałoby więc wskazywać na to, że Bóg Izraela jest Bogiem żywym, posiadającym „życie wewnętrzne”[1].
„Gościnność Abrahama” (detal)
1.1.3. Ojcowie Kościoła widzieli też świadectwo o Trójcy:
- W opowieści o trzech przybyszach odwiedzających Abrahama (Rdz 18):
Rdz 18,1-3: „Pan ukazał się Abrahamowi pod dębami Mamre, gdy ten siedział u wejścia do namiotu w najgorętszej porze dnia. Abraham, spojrzawszy, dostrzegł trzech ludzi naprzeciw siebie. Ujrzawszy ich, podążył oddawszy im pokłon do ziemi, rzekł: «O Panie, jeśli darzysz mnie życzliwością racz nie omijać Twego sługi!»”.
- W potrójnym błogosławieństwie:
Lb 6,24-26: „Niech cię Pan błogosławi i strzeże. Niech Pan rozpromieni oblicze swe nad tobą, niech cię obdarzy swą łaską. Niech zwróci ku tobie oblicze swoje i niech cię obdarzy pokojem”.
- W potrójnym wymienieniu Boga przy równoczesnej deklaracji Jego jedności:
Pwt 6,4: „Słuchaj Izraelu, Pan jest naszym Bogiem, Panem jedynym”.
- W potrójnym wołaniu „Święty” z wizji Izajasza:
Iz 6,3: „I wołał jeden do drugiego: «Święty, Święty, Święty jest Pan Zastępów. Cała ziemia pełna jest Jego chwały»”.
Chociaż o wymienionych tekstach i innych do nich podobnych wspomina się do dziś, to jednak z racji, że egzegeza jest dziś mniej symboliczna, bardziej poddana metodzie historyczno-krytycznej, akcent w ukazywaniu starotestamentalnych „zwiastunów” objawienia Trójcy pada na tematy: Boga Ojca, Słowa, Mądrości, Ducha i anioła Pańskiego. Zajmiemy się nimi teraz po kolei.
- Gościnność Abrahama, mozaika z VI w., Basilica di San Vitale w Rawennie, zdjęcie autorstwa Rogera Culosa, udostępnione na licencji CC BY-SA 3.0.
