Niepoznawalność. Poznanie Trójcy Świętej
Odparcie racjonalizmu
W tradycji chrześcijańskiej niektórzy autorzy mieli pokusę, by wskazywać, iż refleksja racjonalna może dotrzeć do Boga w Trójcy. Dobrym przykładem takiej postawy może być Abelard, który głosił, że już Platon nauczał o Trójcy. Bonawentura miał poważną skłonność do tego typu racjonalizmu. Podobnie w XIX wieku Rosmini, autor katolicki odwołując się do Hegla uważał, iż po objawieniu Trójcy można ją udowodnić argumentami filozoficznymi.
Argumenty racjonalne (teologiczne) szły zwykle (przynajmniej w średniowieczu) w czterech kierunkach:
- Bonum est diffusivum sui ; Bóg jest dobry, a tym, co jest właściwe dobroci jest udzielanie się;
- Bóg jest doskonale szczęśliwy; lecz nie można być szczęśliwym będąc samotnym; więc Bóg jest wielością;
- oparty na teologicznej koncepcji człowieka obrazu Boga: memor, notitia, amor, ludzka pamięć, poznanie i miłość podpowiadają nam prawdę o Bogu Trójjedynym;
- Bóg stworzył uniwersum, które jest wielością, więc kocha różnicę, więc jest wielością.
Przytoczone argumenty są argumentami „z konweniencji”, nie mają siły argumentów „z konieczności”. Zachowują swoją wartość w teologii, o ile pamiętamy, że są rozumowaniami ex post, które służą nam do racjonalnego zbliżenia się do tajemnicy, która już nam została objawiona.
Święta Trójca, Wrocław, 1492 r
Trójca nie może być udowodniona i to ze względu na dwie zasady:
- poznajemy Boga przez Jego dzieła;
- dzieła Trójcy w świecie mają jako swoją przyczynę Trzy Osoby ze sobą złączone.
Dlatego, w najlepszym razie, rozum ludzki może uchwycić w dziełach Boskich to, co jest wspólne Trzem Osobom, tzn. Boską istotę, i to raczej wg tego czym ona nie jest! Trójca pozostaje dla naturalnego rozumu całkowicie niedostępna.
Z tego powodu tajemnica Trójcy Świętej nazywana jest mysterium stricte dictum, czy też misterium strictum. Oznacza to, iż może być poznana wyłącznie jako objawiona w sposób Boski. Odróżniona jest od mysterium tantum – tajemnicy, której poznanie nie jest możliwe w sposób wyczerpujący – tak jak ją poznają Osoby Boskie. Mysterium tantum to np. poznanie istoty Boga.
Po co poznanie Trójcy Świętej?
Jakie zadania ma teologia w stosunku do tajemnicy Trójcy Świętej? Chodzi o to, by ukazać:
- że wiara trynitarna nie jest absurdalna[1],
- jak Trójca oświetla doświadczenie chrześcijańskie, jak pozwala ustanowić związek między chrześcijańskimi tajemnicami.
A propos drugiego celu teologii trynitarnej – ustanowienia związku między tajemnicami – warto przytoczyć tekst Tomasza z Summy teologii.
STh I, 32, 1, ad 3. Artykuł: Czy Trójca Święta może być poznana przez rozum naturalny?
| cognitio divinarum Personarum fuit necessaria nobis dupliciter. Uno modo, ad recte sentiendum de creatione rerum. Per hoc enim quod dicimus Deum omnia fecisse Verbo suo, exluditur error ponentium Deum produxisse res ex necessitate naturae. Per hoc autem quod ponimus in eo processionem amoris, ostenditur quod Deus non propter aliquam indigentiam creaturas produxit, neque propter aliquam aliam causam extrinsecam; sed propter amorem suae bonitatis.[…] Alio modo, et principalius, ad recte sentiendum de salute generis humani, quae perficitur per Filium incarnatum, et per donum Spiritus Sancti. | Poznanie Boskich Osób było dla nas konieczne z dwojakiego powodu. Po pierwsze abyśmy prawidłowo myśleli o stworzeniu rzeczy. Dzięki temu bowiem, że mówimy, iż Bóg wszystko uczynił przez swoje Słowo, wykluczamy błąd tych, którzy utrzymują, że Bóg z konieczności natury wywiódł [z siebie] rzeczy. Dzięki temu zaś, że utrzymujemy, iż istnieje w Nim pochodzenie miłości, ukazujemy, że Bóg stworzył rzeczy nie z jakiejś potrzeby ani nie z powodu jakiejś innej zewnętrznej przyczyny, lecz z powodu umiłowania własnej dobroci. […] Po drugie – i ten powód jest ważniejszy – abyśmy prawidłowo myśleli o zbawieniu rodzaju ludzkiego, które dokonuje się przez wcielonego Syna i przez dar Ducha Świętego. |
Poznanie Trójcy jest kluczowe dla właściwego rozumienia:
- tajemnicy stworzenia: 1) pochodzenie Słowa pozwala zrozumieć, iż Bóg nie stworzył świata z konieczności natury, 2) pochodzenie Ducha funduje darmowy sposób udzielania się Boga – Bóg nie stwarza świata z potrzeby,
- tajemnicy zbawienia: dokonuje się ono przez wcielenie i dar Ducha Świętego.
Michał Paluch OP
