8.1. Czym są źródła teologii?

Vittore Carpaccio, „Św. Augustyn w swej pracowni”

Źródła teologii to wszystkie te miejsca, w których teolog szuka materiału do refleksji[1]. To oczywiste, że teolog, który zajmuje się odkrywaniem głębi Słowa Bożego, musi przede wszystkim wiedzieć, gdzie może to Słowo usłyszeć i w jaki sposób ono do niego dociera. Mówiąc najprościej, powinien znać odpowiedź na pytanie: „W jaki sposób Bóg do nas teraz mówi?”. Te wszystkie miejsca, z których można zaczerpnąć prawdziwe Słowo Boże, stają się dla teologa właśnie „źródłami teologii”, a więc pozwalają mu uzyskać dostęp do Objawienia, którego zrozumienie i wyjaśnianie jest przedmiotem jego intelektualnej pracy. (Terminem „źródła teologii” obejmujemy także te wszystkie dane, które nie zostały objawione, ale których znajomość pomaga Objawienie zrozumieć. W najściślejszym tego słowa znaczeniu źródłami teologii są jedynie te, w których teolog spotyka się z prawdą objawioną. Będzie o tym jeszcze mowa później).

Aby zrozumieć, czym są źródła teologii, należy zapoznać się z pojęciem „przekazywania” (transmissio) Objawienia Bożego[2]. Objawienie jest między nami obecne w sposób autentyczny właśnie dzięki tej „transmisji” – przekazowi, który go nie deformuje, ale pozwala poznać w formie integralnej. Objawienie jest przekazywane w złożony i wielowarstwowy sposób. Przyjrzyjmy się teraz temu dokładniej, analizując punkt 7 Konstytucji Soboru Watykańskiego II o Objawieniu Bożym – Dei Verbum.

8.2. Dei Verbum, nr 7.

„Bóg postanowił najłaskawiej, aby to, co dla zbawienia wszystkich narodów objawił, pozostało na zawsze zachowane w całości i przekazywane było wszystkim pokoleniom”.

Duccio, „Objawienie w Galilei”

Przekazywanie, o którym tu mowa, czyli transmissio, to przekaz, który jest zachowywaniem „w całości”, a więc bez utraty elementów konstytutywnych.

„Dlatego Chrystus Pan, w którym całe objawienie Boga najwyższego znajduje swe dopełnienie (por. 2 Kor 1,3; 3,16?4,6), polecił Apostołom, by Ewangelię przyobiecaną przedtem przez Proroków, którą sam wypełnił i ustami własnymi obwieścił, głosili wszystkim, jako źródło wszelkiej prawdy zbawiennej i normy moralnej, przekazując im dary Boże”.

Na początku było więc głoszenie Ewangelii i nakaz Chrystusa Pana skierowany do Apostołów, by Ewangelię głosili, wzmocnieni darami Bożymi.

„Polecenie to zostało wiernie wykonane przez Apostołów, którzy nauczaniem ustnym, przykładami i instytucjami (in praedicatione orali, exemplis et institutionibus) przekazali to, co otrzymali z ust Chrystusa, z Jego zachowania się i czynów, albo czego nauczyli się od Ducha Świętego (sive a Spiritu Sancto suggerente didicerant), dzięki Jego sugestii, jak też przez tych Apostołów i mężów apostolskich, którzy wspierani natchnieniem tegoż Ducha Świętego (sub inspiratione eiusdem Spiritus Sancti), na piśmie utrwalili wieść o zbawieniu”.

1. W tym fragmencie opisane są sposoby przekazywania Objawienia: „Nauczanie ustne, przykłady i instytucje”, które przechowują nie tylko słowa Chrystusa, ale i Jego „zachowanie się i czyny”. Mamy tu najważniejsze elementy pojęcia Tradycji.

2. Duch Święty naucza, „sugerując”. Łaciński czasownik suggero, ere, gessi, gestum ma więcej znaczeń: podsuwać, przydać, dodać, przypomnieć, poddać myśl, poradzić, podpowiedzieć.

3. „Sugestia” nie jest tym samym, co „natchnienie” (inspiratio). Słowo „natchnienie” odnosimy tylko do wsparcia, którego Duch Święty udzielił Apostołom i mężom apostolskim w przekazywaniu na piśmie „wieści o zbawieniu” (Pismo Święte). Natchnienie dokonuje się przez „tegoż Ducha Świętego”, a więc ten sam Duch Święty, który „sugeruje”, jest Tym samym Duchem, który udzielił Apostołom i mężom apostolskim natchnienia w spisywaniu „wieści o zbawieniu”. Dlaczego, obok Apostołów, pojawiają się tu również „mężowie apostolscy”? Ponieważ nie wszystkie księgi Pisma Świętego zostały napisane przez tych pierwszych – mimo to są jednak natchnione.

José de Ribera, „Św. Grzegorz Wielki”

„Aby zaś Ewangelia była zawsze w swej całości i żywotności (integrum et vivum) w Kościele zachowywana, zostawili Apostołowie biskupów jako następców swoich przekazując im swoje stanowisko nauczycielskie”.

Znajdujemy w tym zdaniu wyłożoną podstawę katolickiego rozumienia Magisterium Kościoła, czyli Nauczycielskiego Urzędu Kościoła. Jego istnienie jest nierozdzielnie związane z sukcesją apostolską, czyli faktem przekazania przez Apostołów „stanowiska nauczycielskiego” swoim następcom, czyli biskupom, którzy również przekażą to „stanowisko” swoim następcom. Magisterium Kościoła jest więc od samego początku bezpośrednio włączone w proces przekazu Objawienia.

„Tak więc Tradycja święta i Pismo święte obu Testamentów są jakby zwierciadłem, w którym Kościół pielgrzymujący na ziemi ogląda Boga, od którego wszystko otrzymuje, aż zostanie doprowadzony do oglądania Go twarzą w twarz, takim jaki jest (por. 1 J 3,2)”.

Podsumowując: Objawienie jest integralnie zachowywane i wiernie przekazywane w Kościele przez Pismo Święte, Tradycję oraz strzeżące ich „integralności i żywotności” Magisterium Kościoła (następcy Apostołów).

Mateusz Przanowski OP

• Vittore Carpaccio, Św. Augustyn w swej pracowni (Wizja św. Augustyna),  XVI w., obecnie w Scuola di San Giorgio degli Schiavoni w Wenecji.
• Duccio, Objawienie Chrystusa na górze w Galilei, XIV w., obecnie w Museo dell?Opera del Duomo w Sienie.
• José de Ribera, Św. Grzegorz Wielki, XVII w., obecnie w Galleria Nazionale di Arte Antica (Palazzo Barberini).