Ojciec i doktor Kościoła, biskup Hippony od 396 r., jedna z kluczowych postaci w historii myśli chrześcijańskiej. Urodzony w Tagaście, był synem rzymskiego obywatela Patrycjusza i Moniki, gorliwej chrześcijanki, uznanej w późniejszym czasie za świętą Kościoła. Augustyn od młodych lat przejawiał zainteresowanie pismami filozoficznymi – spośród których za kluczowy dla jego rozwoju uważa się dialog Hortensjusz Cycerona – a jego poszukiwania prawdy koncentrowały się wokół problemu zła i jego istnienia w świecie. Pod wpływem rozważań nad tym zagadnieniem kwestionował sensowność wiary chrześcijańskiej, której nie wzbraniał się nazywać „babskim gadaniem”[1] swej matki, aż w końcu doprowadziły go one do manicheizmu, w którym trwał przez ponad dwadzieścia lat. W tym czasie zgłębiał retorykę i inne sztuki wyzwolone (artes liberales), najpierw wnikliwie studiując je samemu, a potem ich nauczając.

Nie był to jednak dla niego okres pozbawiony wątpliwości względem obranej przez siebie ścieżki – z biegiem czasu dostrzegał coraz więcej niedających się obronić, słabych punktów manicheizmu, obiekcje względem którego budziła choćby kwestia jego logicznych fundamentów. Nie pomagał także brak autorytetu, który mógłby odeprzeć pojawiające się zarzuty Augustyna względem manicheizmu – cieszącego się ogromnym poważaniem biskupa manichejskiego Faustusa, powszechnie uznawanego za znawcę, sam Augustyn określił w swoich Wyznaniach jako człowieka niewykształconego.

Uważa się, że Augustyn nawrócił się i przyjął chrzest (387 r.) pod wpływem poznanego wówczas biskupa Ambrożego oraz neoplatonizmu, stając się jednym z najbardziej gorliwych przeciwników doktryny manichejskiej. Jakkolwiek jest to oczywiście prawdą, to warto zaznaczyć, że nawrócenie Augustyna było wieloletnim procesem, na który wpływ miał zarówno szereg ludzi (w tym choćby matka świętego, św. Symplicjan czy Manliusz Teodor), jak i pozornie przypadkowych zdarzeń (jak na przykład jedna z ulubionych historii biografów, czyli tzw. scena w ogrodzie, podczas której miał usłyszeć słowa „Tolle, lege!” – „Weź, czytaj!”).

Wyświęcony na kapłana w 391 r., poprzez swą działalność przyczynił się do potępienia pelagianizmu, jednej z groźniejszych herezji, negującej wpływ grzechu pierworodnego na naturę człowieka. W sporach z Pelagiuszem poruszał także kwestię losu nieochrzczonych dzieci i jego surowe stanowisko w tej sprawie rozpoczęło burzliwą dyskusję, toczącą się na przestrzeni dziejów. Nazywany jest doktorem łaski, m.in. na skutek podkreślenia znaczenia tezy, iż „łaska jest konieczna do zbawienia”, która weszła potem do oficjalnej wykładni Kościoła. Spośród wielu jego pism za najważniejsze uznaje się O państwie Bożym, w którym określił Kościół mianem ludu pielgrzymującego do duchowej ojczyzny, dzieło O Trójcy Świętej oraz wspomniane wyżej Wyznania.

Katarzyna Toffel

1. Altaner B., Stuiber A., Augustyn, [w:] Patrologia, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1990, s. 540-547.
2. Augustyn, [w:] Encyklopedia Katolicka, tom I, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin 1973, kol. 1087-1106.
3. Augustyn, Wyznania, tłum. Z. Kubiak, wyd. Znak, Kraków 1994.