Ojciec pustyni, uważany za twórcę mistycyzmu mniszego, autor bardzo wielu pism ascetycznych. Jest to jeden z tych teologów, o których wiedzę czerpiemy przede wszystkim z zachowanych pism uczniów, w tym przypadku z dzieł Palladiusza – w Opowiadaniach dla Laususa można odnaleźć rozdział poświęcony życiu pontyjskiego mnicha. Niektóre elementy życiorysu Ewagriusza pozostają jednak niepewnymi, stąd też wielu jego współczesnych biografów jest ostrożnych w podawaniu szczegółowych informacji o nim.

Ewagriusz urodził się na terenie dzisiejszej północnej Turcji, w mieście Ibora, gdzie otrzymał dobre wykształcenie. Od dzieciństwa miał szczęście żyć w otoczeniu wielkich Ojców Kościoła, takich jak Bazyli Wielki (który najpierw wyświęcił ojca Pontyjczyka na biskupa Ibora, a potem samego Ewagriusza na lektora) czy Grzegorz z Nazjanzu (z którego rąk otrzymał święcenia diakonatu). Po śmierci Bazylego Wielkiego (379 r.) opuścił rodzinne miasto i przybył do Konstantynopola, by pod kierownictwem św. Grzegorza z Nazjanzu kontynuować naukę i wspomagać go w walce przeciw arianizmowi. W wyniku rozstrzygnięć Soboru Konstantynopolitańskiego I (381 r.), Grzegorz zmuszony był zrezygnować z urzędu biskupa i opuścił Konstantynopol. Ewagriusz pozostał tu jeszcze przez jakiś czas, zdobywając sławę jako świetny kaznodzieja, lecz wkrótce uznał się, że życie światowe może być jedynie przyczyną jego zguby. W 382 r. opuścił miasto, w kolejnym roku przyjął habit mnicha, a następnie udał się do Nitrii. Po dwóch lat przygotowań na nitryjskiej pustyni, zamieszkał ostatecznie w Celach – osadzie w pobliżu Pustyni Libijskiej. Tam przebywał szesnaście lat aż do śmierci (zmarł wycieńczony chorobą żołądka).

Większość jego dzieł (w oryginałach greckich) zaginęła lub została zniszczona na skutek decyzji najpierw Synodu (543 r.), a potem Soboru Konstantynopolitańskiego II (553 r.), kiedy to anatemą został obłożony Orygenes, a w późniejszych latach także podzielający nauki Aleksandryjczyka i nazywany jego duchownym uczniem Ewagriusz.

Jest autorem przede wszystkim sentencji, ale także komentarzy (do Księgi Psalmów i Księgi Przysłów) oraz listów. Ważniejsze dzieła to: Przeciw pokusom, O modlitwie, Podstawowe zagadnienia gnostyckie (spisanych w formie tzw. centurii), O zgubnych myślach.

Katarzyna Toffel

1. B. Altaner, A. Stuiber, Ewagriusz Pontyjski, [w]: Patrologia, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1990, s. 366-367.
2. F. Drączkowski, Ewagriusz z Pontu, [w:] Patrologia, http://mikolaj.bydgoszcz.pl/czytelnia/patrologia.pdf (dostęp: 23.11.2015), s. 95-96.
3. L. Nieścior, Wstęp, [w:] Ewagriusz z Pontu. Pisma ascetyczne. Tom 1, Wydawnictwo Benedyktynów „Tyniec”, Kraków 2007, s. 11-24.
4. Sz. Pieszczoch, Dzieła Ewagriusza z Pontu, [w:] Patrologia. Tom I: Działalność ojców, Prymasowe Wydawnictwo „Gaudentium”, Gniezno 1994, s. 94-95.