Sługa Boży (1900 – 1979) – prezbiter, kanonik, rektor KUL

„(…) Był człowiek, w którym moja ziemia ujrzała, że jest związana z niebem (…)”[1], pisał poetycko kardynał Karol Wojtyła o świętym biskupie Stanisławie. Podobnie bez wątpienia mógłby powiedzieć Kościół sandomierski i polski o Słudze Bożym Wincentym Granacie, jednym z największych polskich teologów XX wieku. Godnym pamięci jest bowiem nie tylko ogrom jego pracy naukowej, lecz także – a może przede wszystkim – bogata, choć prosta zarazem duchowość, której owocem była pośmiertna opinia świętości[2], prowadząca do wszczętego 12 czerwca 1995 r. procesu beatyfikacji[3].

Wincenty Granat urodził się 1 kwietnia 1900 r. w Ćmielowie koło Ostrowca Świętokrzyskiego. W wieku 18 lat wstąpił do sandomierskiego Seminarium Duchownego, święcenia prezbiteratu przyjmując jednak nie w Sandomierzu, a w Rzymie, gdzie na papieskim Uniwersytecie Gregorianum w 1925 r. otrzymał tytuł doktora filozofii, a w 1928 – teologii. Po powrocie do Polski został desygnowany do pracy pedagoga, najpierw jako prefekt szkół powszechnych i średnich w Radomiu, a następnie profesor swojego macierzystego seminarium. Rok 1952 r. przyniósł mu powołanie naukowe do Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, w którego wiernej służbie miał spędzić resztę swojego życia, w latach 1965 – 1970 piastując urząd rektora uczelni. Zmarł w Sandomierzu 11 grudnia 1979 roku.

Jako kapłan ksiądz Wincenty odznaczał się wielkim szacunkiem do godności każdej osoby – miał charyzmat „czucia” człowieka w sobie i innych[4]. Ta miłość do tego, co ludzkie, znalazła swój wyraz w konkretnych aktach odwagi i braterstwa, jak np. podczas II wojny światowej, gdy Granat w ogniu działań wojennych brał udział w ewakuacji chorych ze szpitala Świętego Ducha w Sandomierzu, a swoje księżowskie mieszkanie oddał rodzinie wysiedleńców,[5] albo w roku 1968, gdy jako rektor bezkompromisowo bronił swoich protestujących studentów przed rozwścieczoną władzą komunistyczną.[6]

Owocem wielkiej pracowitości księdza Wincentego było ponad 300 prac naukowych, które dla polskiego kleru i wiernych stały się oknem na teologią zachodnią.[7] Wkład w rozwój ojczystego Kościoła były dobrze znane i cenione przez jego największych ówczesnych synów, kardynałów Wyszyńskiego i Wojtyłę, który na kilka miesięcy przed wybraniem na Stolicę Piotrową wskazywał na ogrom pracy twórczej, jaką ksiądz profesor zasilił naszą rodzimą teologię i kulturę chrześcijańską.[8] Spośród tej twórczości należy wymienić przede wszystkim uważaną dziś za klasyczny, fundamentalny podręcznik teologii dogmatycznej, IX-tomową Dogmatykę katolicką, uzupełnioną dwoma posoborowymi tomami Ku człowiekowi i Bogu w Chrystusie.

W roli pedagoga ksiądz profesor umiejętnie godził postawy towarzysza, opiekuna i  przewodnika. Z jednej strony sprzyjał samodzielnemu myśleniu, umożliwiając warunki do jego rozwoju[9], z drugiej zaś „łączył w sobie dobroć ojcowską z matczyną delikatnością i braterską troskliwością”.[10] Charakterystyczną była także jego metoda dydaktyczna, która miała na celu wiązanie poznawanych przez studentów prawd wiary z ich doświadczeniem codzienności.[11] „Koniec traktatu w wykładzie, ale jego dalszy ciąg macie stale w kaplicy”[12] – mawiał Mistrz, pragnąc uczynić teologię nauką żywą. To pragnienie szerzej zrealizowało się w jednym z trzech głównych nurtów badań Wincentego Granata, określanym jako podejście pastoralno-kerygmatyczne[13]. W jego perspektywie teologia staje się nie tylko wiedzą o Bogu, ale także czymś egzystencjalnie konkretnym – sposobem budowania z Nim relacji.[14] Takie ujęcie stanowiło realizację na głos Soboru Watykańskiego II, który wezwał teologów do nadawania teologii właśnie takiego, pastoralnego charakteru.[15]

Obok podejścia pastoralno-kerygmatycznego, w myśli Granata należy wyróżnić dwa główne obszary: antropologiczno-chrystologiczne uwspółcześnienie teologii oraz personalistyczny humanizm. Chrystologia była dla niego kluczową dziedziną, gdyż jak wspomniano wyżej, osobę Chrystusa traktował jako oświecenie tajemnic Boga i człowieka[16]. W odpowiedzi na współczesny zwrot zainteresowań naukowych ku istocie ludzkiej mówił: „(…) Godzina człowieka wybiła, kiedy nastąpił fakt Verbum Caro factum (…)”.[17] Według biskupa Nossola w jego refleksji chrystologicznej można wskazywać na cztery oryginalne cechy:

• ścisły wymiar historyczny dziedziny (perspektywa historycznego rozwoju szkół aleksandryjskiej i antiocheńskiej w tworzeniu doktryny o Chrystusie)
• kontekst trzech jedności Chrystusa (ontologiczna jedność natur w Osobie, moralna jedność wól i działań ludzkich i boskich, psychiczna jedność dwóch świadomości godzących się poprzez nieustanne widzenie uszczęśliwiające i miłość Boga w Chrystusie-Człowieku)
• absolutny charakter Zbawiciela (nauki i wydarzenie Chrystusa są absolutne jako istotny składnik kultury, ignorowany tylko przez „prostacko zapisany ateizm”)
• otwartość na nowe perspektywy chrystologiczne[18]

W kontekście problemu jedności psychicznej Chrystusa zasługą księdza Wincentego było powołanie do życia na gruncie polskim nowej dyscypliny – chrystopsychologii.[19]

Zwieńczeniem wysiłków chrystologicznych był nietypowy jak na dogmatyka finał, mianowicie – zamiast ku mistyce intelektualnie dojrzały Wincenty Granat zwrócił się do refleksji nad człowiekiem w chrześcijańskim humanizmie.[20] Ten nurt był dla niego reakcją na XX-wieczne odkrycie niepoznawalności głębin człowieka bez Boga, wyrosłe na fiasku nowożytnych, ateistycznych poszukiwań w tej materii.[21] Chcąc oddać jego istotę należałoby opisać go jako personalistyczny, otwarty, dialogowy, uniwersalistyczny i optymistyczny.[22] Tak rozumianemu humanizmowi ksiądz Granat poświęcił kilka swoich zasadniczych dzieł, m.in. Osoba ludzka. Próba definicji, U podstaw humanizmu chrześcijańskiego, Personalizm chrześcijański oraz Teologia osoby ludzkiej. Ze względu na wielkie zaangażowanie w rozwój humanistyczno-personalistycznej wizji chrześcijaństwa pośmiertnie doczekał się adekwatnego tytułu: Doctor humanus.

Adrian Walczuk