Domingo de Soto znany jest jako uczeń Francisca Vitorii, nazywanego ojcem hiszpańskiej scholastyki, oraz jako przedstawiciel tzw. szkoły teologicznej z Salamanki. Urodził się w 1494 r. w Segovii. Studiował sztuki wyzwolone najpierw w Alcalá, później na Sorbonie, gdzie prawdopodobnie poznał Francisca Vitorię. W Paryżu rozpoczął też studia z teologii. W wieku 30 lat, po podróży do klasztoru w Montserrat, wstąpił do zakonu dominikanów i w 1525 r. złożył śluby wieczyste. Już na początku życia zakonnego został wysłany jako profesor do uniwersyteckiego miasta Salamanki, do klasztoru San Esteban, który od początku swojego istnienia był hiszpańskim ośrodkiem studiowania i nauczania teologii. Do 1532 r. Soto zastępował Vitorię, a następnie sam stanął na czele jednej z katedr teologii. W 1545 r. opuścił Salamankę, by jako dogmatyk brać udział w pracach Soboru Trydenckiego. Zredagował dekrety o usprawiedliwieniu i grzechu pierworodnym. Z Trydentu został wezwany do Augsburga na dwór cesarza. Zaszczytną funkcję nadwornego teologa i spowiednika Karola V Habsburga pełnił do 1550 r., kiedy to uzyskał pozwolenie na powrót do Hiszpanii. Od 1552 r. Uniwersytet w Salamance ponownie powierzył mu katedrę teologii, tym razem pierwszą, najważniejszą. Karierę akademicką zakończył 3 lata później. Umarł 15 listopada 1560 r., a jego pogrzeb zgromadził całą uniwersytecką społeczność. Spoczął w klasztorze San Esteban.

***

Teologia uprawiana przez Dominga de Soto wpisała się w barokowy nurt odnowy scholastyki. Idąc za swoim mistrzem, Vitorią, Soto podstawą wykładu uczynił Summę teologiczną św. Tomasza z Akwinu, choć ślady nominalizmu, którym nasiąkł w Alcalá, miały znajdować odbicie w niektórych jego późniejszych rozprawach. Biografowie de Soto powtarzają jego autorefleksję, że urodził się w nominalizmie, a dojrzał w tomizmie.

Pasquale Cati, „Sobór Trydencki”

Na Soborze Trydenckim bronił tradycyjnej nauki katolickiej o usprawiedliwieniu, wdając się w polemikę z Ambrożym Catharinusem. Własną interpretację Dekretu o usprawiedliwieniu zawarł w traktacie De natura et gratia. O wewnętrznej skuteczności łaski pisał:

„Bóg nie przyciąga nas, jakbyśmy byli trzodą [czyli siłą, fizycznie], lecz oświecając, kierując, pociągając, przywołując i pobudzając” (za: Illanes, s. 206).

Zaś jeśli chodzi o znajomość własnego stanu łaski, źródłem jej absolutnej pewności może być tylko specjalne objawienie Boże. Poza tym objawieniem, człowiek może mieć tylko pewność moralną. Dla ilustracji przywołamy fragment soborowego, zredagowanego przez Soto Dekretu o usprawiedliwieniu:

„Jak bowiem nikt bogobojny nie powinien wątpić w Boże miłosierdzie i w zasługę Chrystusa oraz w moc i skuteczność sakramentów, tak każdy, kto patrzy na siebie samego, na własną słabość i brak usposobienia, może drżeć i lękać się o swoją łaskę, gdyż nikt nie może wiedzieć z nieomylną pewnością wiary, że otrzymał łaskę Bożą” (za: Bokwa, s.188).

Szkołę z Salamanki cechowała równowaga pomiędzy odnowioną scholastyką a teologią pozytywną, czyli szukaniem informacji w źródłach. W komentarzu do pierwszej kwestii Summy Domingo de Soto wymienia cztery źródła teologii: Pismo Święte, wypowiedzi świętych, rozum ludzki i autorytet filozofów. Przy czym, tylko Słowo Boże jest źródłem koniecznym, ale nauka, owszem, potrzebna jest mu do właściwej interpretacji i obrony. Dodatkowo teologów z Salamanki odznaczało zainteresowanie obszarem etyki i współczesnymi im problemami. Soto, odpowiadając na zjawisko powstawania coraz to nowych umów ekonomicznych, napisał dzieło teologii moralnej De iustitia et iure.

Domingo de Soto wypowiedział się również w aktualnym wówczas sporze o słuszne prawa do konkwisty. Beltrán de Heredia wyodrębnił główne tezy stanowiska Soto w tej materii:

1. Chrztu nigdy nie można narzucać siłą,
2. Nie powinno się pacyfikować niewiernych siłą, by w ten sposób umożliwić ewangelizację,
3. Pozwolenie papieża daje prawo do głoszenia Ewangelii przez misjonarzy na nowych ziemiach i prawo do ich obrony.

***

Najważniejsze dzieła:

1. De Dominio (1534-1535),
2. De natura et gratia (1547),
3. Comentario a la epistola a los Romanos (1551),
4. Suma de la Doctrina cristiana (1552),
5. De iustitia et iure (1553-1554),
6. De sacramentis (1557-1558).

Zofia Tylutki