W wyniku intensywnego rozwoju psychologii zaczęto pytać również o to, gdzie znajduje się centrum świadomości Chrystusa – czy jest nim „Ja” Boskie czy ludzkie. Odpowiedź na to pytanie wyraźnie podzieliła teologów, zgodnie z dawnym podziałem na zwolenników szkoły aleksandryjskiej (P. Parente, H. Diepen, R. Garrigou – Lagrange), akcentujących Boskość Chrystusa oraz antiocheńskiej (D. de Basly, L. Seiller, P. Galtier, C. Colombo, W. Granat), kładących nacisk na Jego człowieczeństwo.

Magisterium Kościoła odniosło się do tego sporu wydając dwa dokumenty. Jednym z nich jest encyklika Piusa XII Sempiternus Rex, z roku 1951, w której możemy przeczytać, że:

Lucas van Leyden, Chrystus ukoronowany cierniem

„Chociaż nic nie zabrania nam głębszego badania ludzkiej natury Chrystusa, nawet przy pomocy zasad i metod psychologicznych, to jednak w trudnych studiach tego rodzaju nie brak takich, którzy niesłusznie porzucają dawną naukę, ażeby tworzyć nowe teorie i nadużywają powagi i definicji Soboru Chalcedońskiego, by nimi podbudować swoje wymysły. Wynoszą oni stan ludzkiej natury Chrystusa do tego stopnia, że jest uważana jako podmiot pełnoprawny (sui iuris) i jakby nie istniała w osobie samego Słowa. Tymczasem Sobór Chalcedoński zgodnie z Soborem Efeskim, wyraźnie naucza, że obie natury naszego Zbawiciela łączą się by <tworzyć jedna osobę>, i nie pozwala przyjmować dwu jaźni w Chrystusie, jak gdyby przy Słowie był umieszczony jakiś <człowiek przyjęty>, cieszący się pełną autonomią.” [7] Aby uzupełnić swoje stanowisko Pius XII pisze encyklikę Haurietis aquas (1956), w której zwraca uwagę na pełność i integralność człowieczeństwa Jezusa: „Niczego nie brakowało ludzkiej naturze, którą złączyło ze sobą Słowo Boże; przyjęło ją w żaden sposób nie pomniejszoną, nie odmienioną co do ducha i ciała, tzn. obdarzoną inteligencją i wolą i innymi zewnętrznymi oraz wewnętrznymi zdolnościami poznania, również pragnieniem zmysłów i wszystkimi popędami naturalnymi.” „[Serce Jezusa] jest nadto symbolem najgorętszej miłości, która wszczepiona w duszę, ubogaca wolę Chrystusa, a której aktom przyświeca i nimi kieruje dwojaka najdoskonalsza wiedza, tj. błogosławiona i wlana.” [8]

O ile przywołane tu wypowiedzi Magisterium Kościoła stwierdzają konieczność uwzględnienia w toku wszelkich badań nad świadomością Jezusa jedności obu natur oraz integralności Jego człowieczeństwa, to jednak nie zajmują stanowiska w kwestii problemów natury psychologicznej.

Istotnym głosem w toczącej się dyskusji stał się dokument Międzynarodowej Komisji Teologicznej z roku 1985 „Świadomość jaką Jezus miał o sobie samym i swoim posłaniu”. Dokument, na podstawie świadectwa zawartego w czterech Ewangeliach, ukazuje co Jezus wiedział i czego był świadom, pozostawiając pytanie „w jaki sposób?” dalszym badaniom. Podkreśla, że sprawa świadomości Chrystusa wymyka się wszelkim rozważaniom opartym na metodach czysto racjonalnych, ponieważ dotyczy osoby wyjątkowej i szczególnej, a zatem miarodajne wyniki mogą się pojawić tylko wtedy, gdy nie zostanie pominięte światło wiary, według której Jezus jest Chrystusem, Synem Boga żywego (Mt 16,16). Dokument przedstawia cztery propozycje dotyczące świadomości Jezusa odnośnie do własnej osoby i własnego posłania:

1. świadomość własnej relacji synowskiej z Ojcem i związany z tą relacją szczególny autorytet
2. znajomość celu swojego posłania, a więc głoszenie i realizowanie Królestwa Bożego
3. chęć zjednoczenia ludzi ze względu na Królestwo i zwołania ich do siebie, a więc zamiar założenia Kościoła
4. świadomość miłości, jaką Jezus Chrystus ma do wszystkich ludzi

Dokumentem, na podstawie którego możemy poznać oficjalne, a zarazem najbardziej aktualne stanowisko Kościoła w kwestii wiedzy i świadomości Jezusa w jego ziemskim Wcieleniu jest Katechizm Kościoła Katolickiego, w  którym czytamy:

„Dusza ludzka, którą przyjął Syn Boży, jest wyposażona w prawdziwe ludzkie poznanie. Jako takie nie mogło być nieograniczone; realizowało się w warunkach historycznych Jego istnienia w czasie i przestrzeni. Dlatego Syn Boży, stając się człowiekiem, mógł wzrastać <w mądrości, latach i łasce> (Łk 2,52), a także zdobywać wiadomości o tym, czego, będąc człowiekiem, trzeba uczyć się w sposób doświadczalny. Odpowiadało to rzeczywistości jego dobrowolnego uniżenia w <postaci sługi>.”

„Równocześnie jednak to prawdziwe ludzkie poznanie Syna Bożego wyrażało Boskie życie Jego osoby. <Ludzka natura Syna Bożego, nie sama przez się, ale przez swoje zjednoczenie ze Słowem, poznawała i ukazywała w sobie wszystko, co przysługuje Bogu>. Przede wszystkim odnosi się to do wewnętrznego i bezpośredniego poznania, które Syn Boży, stawszy się człowiekiem, ma o swoim Ojcu.  Syn ujawniał także w swoim ludzkim poznaniu Boską zdolność przenikania myśli ukrytych w sercach.”

„Na mocy zjednoczenia z Boską Mądrością w Osobie Słowa Wcielonego ludzkie poznanie Chrystusa w pełni uczestniczyło w znajomości wiecznych zamysłów, które przyszedł objawić. Jezus wprawdzie stwierdza, że nie zna tych zamysłów, ale w innym miejscu wyjaśnia, że nie otrzymał polecenia, by to objawić.” [9]

 Magdalena Zubrzycka

• Bibliografia:

  • Bokwa (red.) Breviarium Fidei. Wybór doktrynalnych wypowiedzi Kościoła, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 2007.
  • Dokumenty Soborów Powszechnych, t.I; układ i opracowanie ks. Arkadiusz Baron i ks. Henryk Pietras, wyd. WAM, Kraków 2007.
  • Pius XII, encyklika Mistici Corporis 
  • Katechizm Kościoła Katolickiego, II wydanie poprawione, wyd. Pallotinum, Poznań 2009.
  • Krzysztof Szwarc, Świadomość Jezusa w świadomości Magisterium Kościoła, Studia Bobolanum 2013/03.
  • Dokument Międzynarodowej Komisji Teologicznej, Świadomość jaką Jezus miał o sobie i swoim posłaniu, 1985.