Rembrandt, „Ukamieniowanie św. Szczepana”

Jezus powiedział: Lecz teraz […] kto ma trzos, niech go weźmie; tak samo torbę; a kto nie ma, niech sprzeda swój płaszcz i kupi miecz! Albowiem powiadam wam: to, co jest napisane, musi się spełnić na Mnie: Zaliczony został do złoczyńców. To bowiem, co się do Mnie odnosi, dochodzi kresu. Oni rzekli: „Panie, tu są dwa miecze”. Odpowiedział im: „Wystarczy” (Łk 22, 36-38).

Jeśli miecz z przytoczonej wyżej perykopy rozumieć przenośnie, to, według jednej z interpretacji, można się w nim dopatrzyć symbolu ciężkich czasów czekających apostołów w ich pracy misyjnej i doświadczanych w związku z nią prześladowań i walk duchowych[1]. Wykładnia ta ma jednak swoje mankamenty. Jeśli ją bowiem przyjmiemy, to omawiany fragment przybiera formułę nakazu, by sprzedać rzecz ważną, zapewniającą przeżycie (płaszcz) i kupić w zamian za to cierpienie, prześladowanie, walkę duchową (miecz). Trudno zgodzić się ze stwierdzeniem sugerującym, że Jezus nakazuje uczniom wręcz zabieganie o cierpienia i prześladowania.

Hans Memling, „Sąd Ostateczny” (detal)

Bardziej odpowiednia wydaje się interpretacja miecza jako symbolu Słowa Bożego[2]. Taką symbolikę przekazują przede wszystkim księgi proroków i mądrościowe księgi Starego Testamentu, niektóre listy św. Pawła oraz Apokalipsa[3]. Podobnie jak miecz ma zdolność przeszywania ciała do głębi, tak Słowo Boże przenika i dociera do najgłębszych zakamarków ludzkiego życia. Izajasz wspomina o Mesjaszu, który „mieczem ust swoich uderzy gwałtownika” (Iz 11,4). Prorok przepowiada, że Bóg uczyni usta Sługi Pańskiego „ostrym mieczem”, gdyż Jego przesłanie odniesie pełne zwycięstwo (Iz 49, 2). Księga Mądrości mianem miecza określa słowo Jahwe, które w noc pierwszej Paschy uwolniło Izraelitów z niewoli egipskiej (Mdr 18,15)[4]. W Liście do Efezjan św. Paweł zalicza „miecz Ducha, to jest Słowo Boże” do elementów zbroi Bożej, w którą winien się przyoblec chrześcijanin w walce duchowej ze złymi duchami. List do Hebrajczyków podkreśla natomiast niezwykłą moc Słowa Bożego, „skuteczniejszego i ostrzejszego niż wszelki miecz obosieczny, przenikającego aż do rozdzielenia duszy i ducha, stawów i szpiku, zdolnego osądzić pragnienia i myśli serca” (Hbr 4, 12). O mieczu najczęściej właśnie jako o symbolu Słowa Bożego mówi Apokalipsa. W stosunku do siedmiu Kościołów Azji ten miecz obosieczny – Słowo wychodzące z ust Syna Człowieczego – będzie groźnym ostrzeżeniem lub wyrokiem potępiającym (Ap 1, 16)[5]. W opisie zagłady wrogich narodów miecz oznacza Słowo Jezusa, które sądzi w dniu ostatecznym (Ap 19, 15; 21). Ewangeliście, który zapisał tę perykopę, czyli Łukaszowi, znawcy Septuaginty, współpracownikowi św. Pawła, zaznajomionego z Pawłowym nurtem teologii, nie mogła być obca symbolika miecza jako Słowa Bożego. Ponadto, autor Dziejów Apostolskich podkreślał, że głoszenie Słowa Bożego jest najważniejszą funkcją apostołów. Świadczy o tym m. in. fakt, iż mowy stanowią w Dziejach jedną czwartą całej księgi[6].

„Św. Marcin okrywający żebraka swoim płaszczem”

Miecz (Słowo Boże) ma być nabyte przez uczniów nawet za cenę płaszcza. Płaszcz w symbolice biblijnej oznacza coś bardzo wartościowego, coś, co jest niezbędne człowiekowi do przeżycia. Za dnia służył on za wierzchnią szatę, a nocą za koc[7]. W pustynnym klimacie Bliskiego Wschodu noce bywają zimne. Dlatego pozbycie się płaszcza mogło narazić człowieka na niewygody, a nawet na uszczerbek na zdrowiu. Z tego względu prawodawstwo Starego Testamentu, choć zezwalało na wzięcie płaszcza w zastaw, nakazywało zwrócenie go przed zachodem słońca (Wj 22, 25-26; Pwt 24, 10-13). W Nowym Testamencie zrzucenie płaszcza przez niewidomego jest interpretowane jako symbol porzucenia starego życia i rozpoczęcia nowego, przemienionego łaską Chrystusa[8]. Jezus poleca zatem uczniom, by nawet za cenę utraty wartościowych dóbr materialnych i doświadczania niewygód, słuchali Słowa Bożego, poznawali je, przyoblekli się w nie niczym w płaszcz, gdyż w nowych okolicznościach to Słowo Boże będzie pomagało im w przeżyciu, to ono ocali duszę przed złem.

Apostołowie zrozumieli jednak polecenie Chrystusa dosłownie. Akcentując swoją gotowość bojową pokazali Mistrzowi dwa miecze. Odpowiedź Jezusa: „wystarczy” brzmi, ponownie, dość enigmatycznie. Według jednej z interpretacji, słowo to w języku biblijnym Septuaginty i Nowego Testamentu wyraża nie tylko dostateczną ilość czegoś, ale jest też znakiem przerwania rozmowy czy niechęci do słuchania czyichś słów[9]. Wydaje się jednak, że Jezus nie wypowiada tego słowa po to, by przerwać rozmowę, oraz że nie odnosi się ironicznie do potraktowania przez apostołów jego słów ad verbum. Egzegeci wskazują, iż Jezus owego wieczoru był szczególnie wyrozumiały (Łk 22, 14; J 13, 1-20), a atmosfera spotkania na wieczerzy paschalnej była rodzinna i ciepła[10]. Trudno tu przypisać Jezusowi brak cierpliwości czy ironię. Bardziej przekonująca wydaje się interpretacja św. Cyryla Jerozolimskiego, według której Jezus użył słowa „wystarczy” by podkreślić, że dwa to dostateczna ilość, i że wypowiedział to z serdecznym uśmiechem wobec uczniów[11].

Ciekawa i sugestywna jest wykładnia omawianego fragmentu dokonana przez św. Ambrożego, według której dwa miecze symbolizują Stary i Nowy Testament[12]. Oba Testamenty stanowią wystarczające „uzbrojenie” chrześcijanina przeciwko działaniom złego ducha, w trudnych czasach głoszenia Ewangelii po ukrzyżowaniu Chrystusa.

Maria Roeske