Rogier van der Weyden, „Objawienie się Zmartwychwstałego Maryi”

Szczególna rola Maryi w Bożym dziele odkupienia człowieka podkreślana była w nauczaniu Ojców Kościoła, m.in. u św. Ireneusza, św. Justyna, św. Cyryla Jerozolimskiego, a zagadnienie współdziałania Maryi z Bogiem było podejmowane i konsekwentnie rozwijane także później, m.in. przez św. Bernardyna ze Sieny czy Ludwika Marię Grignion de Montfort. W następstwie reformacji i w wyniku zarzutów stawianych katolikom w związku z kultem Maryi i świętych refleksja na temat znaczenia Matki Zbawiciela przybrała charakter apologetyczny. W XIX w., w związku z ogłoszonym przez Piusa IX w 1854 r. dogmatem o Niepokalanym Poczęciu NMP, zarzuty wobec katolików przybrały na sile[1]. Anglikański duchowny Edward Bouverie Pusey w dziele Eirenicon z 1865 r. skrytykował także pojawiające się w listach i nauczaniu biskupów katolickich określenia Maryi jako „Współodkupicielki” i „Pośredniczki”, które miałyby ujmować chwały Synowi. Na zarzuty te odpowiedział John Henry Newman, dowodząc, że nazywanie Maryi Współodkupicielką nie stoi w sprzeczności z wiarą w to, że jest ona „tylko wstawienniczką, nie zaś źródłem miłosierdzia”[2].

Tytuł Współodkupicielki może jednak rodzić pytania o charakter ludzkiego udziału w Bożym dziele zbawienia oraz o zależność pomiędzy Bożą wszechmocą a wolnością człowieka. Z tego też względu nawet najbardziej zagorzali zwolennicy określania tak Maryi zastrzegają, iż nie oznacza to, że:

1. Maryja nie jest stworzeniem całkowicie zależnym od Stwórcy;
2. Udział Maryi w dziele odkupienia był absolutnie konieczny;
3. Udział Maryi w dziele odkupienia był równy udziałowi Chrystusa;
4. Maryja sama nie potrzebowała zachowania od skutków grzechu pierworodnego;
5. Maryja w przeciwieństwie do innych stworzeń nie musiała całkowicie polegać na Zbawicielu[3].

Rogier van der Weyden, „Opłakiwanie Chrystusa”

Tytuł Współodkupicielki (Coredemptrix) podkreśla przede wszystkim, że Maryja miała w dziele odkupienia udział nieporównywalny z udziałem żadnego innego stworzenia[4]. Prefiks „co-” (pol. „współ-„) wskazuje nie na równorzędność, ale na współuczestnictwo, tak jak wspólne cierpienie z Chrystusem i udział w Jego chwale pozwala św. Pawłowi mówić o byciu „współdziedzicami Chrystusa” (Rz 8,17). Może on odnosić się także do przyczyny  drugiej (wtórej), nie ujmując równocześnie niczego Bogu, który jako jedyny jest przyczyną pierwszą – tak jak mówienie o narodzinach z ojca i matki nie ujmuje niczego chwale Boga, jedynego Stwórcy.

Mówienie o Maryi jako Współodkupicielce wiązać należy z tym, że Pismo Święte i Tradycja Kościoła w istocie pozwalają zobaczyć w niej „drugą Ewę”[5]. Tak jak Ewa z rajskiego ogrodu, nieposłuszna i nieufna względem Boga, w sposób osobisty i bezpośredni współdziałała w grzechu, tak Maryja z Nazaretu za sprawą wypowiedzianego w wolności fiat, dzięki swojej postawie całkowitej ufności i posłuszeństwa Bogu, współdziałała w sposób osobisty i bezpośredni w Bożym dziele odkupienia. Jej znaczenie uwypuklone jest również w 12. rozdziale Apokalipsy św. Jana, w którym „Niewiasta obleczona w słońce”, cierpi „bóle i męki rodzenia”, by porodzić Syna, który „wszystkie narody będzie paść rózgą żelazną” (Ap 12,1-5). Odmienny (a zarazem możliwy do paralelnego odczytania) wymiar współdziałania Ewy i Maryi można – za kardynałem Newmanem – ująć następująco:

Rogier van der Weyden, „Adoracja Dzieciątka przez Marię i Józefa”

„Ewa była przyczyną zniszczenia wszystkiego, Maryja przyczyną zbawienia dla wszystkich. Ewa uczyniła miejsce dla upadku Adama, Maryja dla naprawienia przez Chrystusa. […] podczas gdy Ewa współdziałała w osiągnięciu wielkiego zła, Maryja współdziałała w osiągnięciu dużo większego dobra”[6].

Udział Maryi w ofierze odkupieńczej zaczyna się z chwilą jej bezwarunkowej zgody na Boże działanie podczas zwiastowania, a dokonuje w jej macierzyństwie i konsekwentnym towarzyszeniu Chrystusowi aż po Kalwarię: „Jak przyzwolenie i ciało Niepokalanej zostały włączone w tajemnicę wcielenia, tak Jej zgoda i cierpienie zostały włączone w tajemnicę odkupienia”[7]. Maryja, Niepokalanie Poczęta, mogła być włączona w dzieło odkupienia jako ta, która zachowana została od grzechu mocą Chrystusa Odkupiciela.

W znaczeniu, w jakim pojawia się ono (i rozwijane jest) w nauczaniu Kościoła, określenie Maryi jako Współodkupicielki nie służy w żadnej mierze jej ubóstwieniu ani nie ujmuje niczego Chrystusowi, a pozwala dostrzec zarówno rolę Maryi, jak i (przede wszystkim) wielkość Bożego miłosierdzia, które otwiera człowiekowi drogę do udziału w Jego zbawczych dziełach.

Katarzyna Sonnenberg